Zgodnie z art. 26 ust. 3 u. SKOK odpowiedzialność członków kas za straty powstałe w kasie, może zostać podwyższona w statucie kasy do podwójnej wysokości wpłaconych udziałów. Stosunek członkostwa w kasie jest relacją typu bonissime fidei. Członkowie kas działający w imię dobra wspólnego mogą zatem wspomóc gospodarkę finansową kasy. Konstrukcja taka nie jest odosobniona w systemie prawa: np. wspólnicy spółki z o.o. mogą zostać zobowiązani do pokrycia w drodze bezzwrotnych dopłat strat bilansowych spółki z o.o.

W przypadku upadłości spółdzielczej kasy oszczędnościowo – kredytowej (zwanej dalej „kasą”) i istnienia odpowiedniego postanowienia w statucie kasy o podwyższonej odpowiedzialności członków za straty, syndyk masy upadłości kasy nie może dochodzić od członków kasy uzupełnienia straty.[1]

Przedmiotowy problem prawny ma bardzo doniosłe znaczenie społeczne (zarówno w wymiarze moralnym jak i z uwagi na ogromną liczbę osób dotkniętą tym problemem prawnym) a orzecznictwo sądów powszechnych jest w tych sprawach rozbieżne.[2]

.

1. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO ZERWANIA RELACJI BONISSIME FIDEI Z CHWILĄ UPADŁOŚCI SKOK

Na analizowane zagadnienie prawne należy popatrzeć z punktu widzenia istoty kasy.[3] „Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe są polskim odpowiednikiem istniejących w innych państwach związków kredytowych czy też spółdzielni kredytowych (ang. credit unions, cooperative savings and credit union, niem. Kreditgenossenschaften, franc. caisses populaires, hiszp. cooperativas de aborro y crédito).”[4] Zgodnie z art. 2 u.o SKOK kasa jest spółdzielnią, do której w zakresie nieuregulowanym ustawą z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych stosuje się przepisy ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze.[5] Kasa posiada zatem osobowość prawną i zarazem podmiotowość odrębną od podmiotowości jej członków.

Celem kas – w toku ich normalnej działalności (a zatem nie w stanie upadłości) - jest gromadzenie środków pieniężnych wyłącznie swoich członków, udzielanie im pożyczek i kredytów, przeprowadzanie na ich zlecenie rozliczeń finansowych oraz pośredniczenie przy zawieraniu umów ubezpieczenia na zasadach określonych we właściwych przepisach.[6]

Zgodnie z Kodeksem Dobrych Praktyk i Zasadami Działania Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo – Kredytowych celem kas jest służenie swoim członkom.[7] Stosunek członkostwa w kasie rodzi zatem szczególnego rodzaju więź.[8]

Kasa ma zdolność upadłościową. Zgodnie z art. 74 „k” ust. 1 u. SKOK jeżeli aktywa kasy nie wystarczają na zaspokojenie jej zobowiązań, zarząd kasy, zarządca komisaryczny lub likwidator powiadamia o tym niezwłocznie Komisję Nadzoru Finansowego, która może wystąpić do właściwego sądu z wnioskiem o ogłoszenie upadłości kasy. odpowiednio (zob. też art. 441 „a” ust. 1 p.u.).

Ogłoszenie upadłości kasy jest równoznaczne z całkowitą dezaktualizacją celu kasy. Z istoty rzeczy zadaniem syndyka nie jest ani gromadzenie środków pieniężnych członków kasy ani tym bardziej udzielanie im pożyczek i kredytów. W takich warunkach pokrywanie straty finansowej nie służyłoby celom wewnętrznym członków kasy.

2. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO POTRZEBY ZAPEWNIENIA PRZEZ PAŃSTWO OCHRONY KONSUMENTÓW

Członkami kasy mogą być osoby fizyczne połączone więzią o charakterze zawodowym lub organizacyjnym, a w szczególności pracownicy zatrudnieni w jednym lub kilku zakładach pracy czy osoby należące do tej samej organizacji społecznej lub zawodowej. Członkami kasy mogą być także – działające wśród członków kas – osób fizycznych organizacje pozarządowe w rozumieniu art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, jednostki organizacyjne kościołów i związków wyznaniowych posiadające osobowość prawną, spółdzielnie, związki zawodowe oraz wspólnoty mieszkaniowe (art. 10 ust. 1 i 2 u. SKOK).

Członkami kasy są zatem w dużej mierze konsumenci w rozumieniu art. 22 [1] k.c., którzy podlegają wzmożonej ochronie prawnej z punktu widzenia systemu prawa.

Członkowie kas de iure nie są szczególnymi interesariuszami[9] postępowania upadłościowego. Celem postępowania upadłościowego jest maksymalizacja zaspokojenia wierzycieli.[10] Członkowie kasy są również wierzycielami upadłego jako deponenci wkładów w zakresie nieobjętym gwarancjami państwowymi. Nie zwalnia to z obowiązku wykładni prawa w sposób uwzględniający interesy konsumentów.

3. ARGUMENT DOTYCZĄCY BRAKU ODPOWIEDZIALNOŚCI CZŁONKÓW KAS ZA ZOBOWIĄZANIA KASY

Obowiązek pokrycia straty bilansowej jest relacją wewnętrzną. Wymaga on podjęcia szeregu aktów wewnętrznych aby się on zaktualizował w danym przypadku. Proces ten nie może jednak zostać zainicjowany po ogłoszeniu upadłości członków kasy. Pomimo upadłości wielu spółek prawa handlowego koncepcja dokapitalizowania takiej spółki na mocy aktów podjętych po ogłoszeniu upadłości nigdy nie zrodziła się ani w praktyce ani w wypowiedziach teoretycznych.

Kasa jako osoba prawna sama odpowiada za swoje zobowiązania. Członek kasy nie odpowiada w stosunku do wierzycieli kasy za jej zobowiązania. Potwierdza to expresis verbis przepis art. 19 § 3 pr. spół. w zw. z art. 2 u. SKOK w brzmieniu : „członek spółdzielni nie odpowiada wobec wierzycieli spółdzielni za jej zobowiązania.” Zagadnienie odpowiedzialności wobec wierzycieli kasy należy do tzw. sfery stosunków zewnętrznych osoby prawnej (pro foro externo).

W istocie rzeczy podjęcie decyzji po ogłoszeniu upadłości kasy o pokryciu jej strat bilansowych przez członków prowadziłoby do ekonomicznego skutku pokrywania przez członków kasy jej zobowiązań zewnętrznych, a zatem do obejścia art. 19 § 3 pr. spół. w zw. z art. 2 u. SKOK.

4. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO RATIO LEGIS REGULACJI

Przepis art. 26 ust. 3 u.SKOK znajduje się w rozdziale 4 ustawy zatytułowanym „Gospodarka finansowa kas.” Zagadnienie gospodarki finansowej kasy należy do tzw. sfery stosunków wewnętrznych (pro foro interno). Odpowiedzialność członka kasy za straty jest wewnętrzną relacją między kasą a jej członkiem. Czym innym jest problematyka odpowiedzialności jednostki organizacyjnej i ewentualnie innych osób wobec wierzycieli tej jednostki za jej zobowiązania. Nie można tych sfer ze sobą utożsamiać.

Przepis art. 26 ust. 3 o. SKOK (lex specialis) należy odczytywać w kontekście art. 19 § 2 pr. spół. (lex generali), zgodnie z którym członek spółdzielni uczestniczy w pokrywaniu jej strat do wysokości zadeklarowanych udziałów.

Zgodnie z art. 24 ust. 1 u. SKOK w celu zapewnienia bezpieczeństwa ekonomicznego kasy są obowiązane posiadać fundusze własne, dostosowane do rozmiaru prowadzonej działalności. W myśl art. 24 ust. 2 pkt 1 u. SKOK do funduszy własnych kasy należy fundusz udziałowy powstający z wpłat udziałów członkowskich.[11]

Każdy członek kasy obowiązany jest posiadać co najmniej jeden zadeklarowany i wpłacony udział. Minimalną wysokość udziału członkowskiego określa statut (art. 13 u. SKOK).

Każdy członek kasy jest obowiązany wpłacić wkład członkowski w celu korzystania przez spółdzielnię (art. 12 ust. 1 u. SKOK). Wkład członkowski jest oprocentowany, jeżeli statut tak stanowi. Zasady ustalania wysokości oprocentowania wkładu członkowskiego i jego zmiany określa statut (art. 12 ust. 2 u. SKOK).

Wkład członkowski nie może być wypłacony przed ustaniem członkostwa. Nie dotyczy to kwot przewyższających obowiązkową wysokość wkładu członkowskiego (art. 12 ust. 4 u. SKOK). Ponadto kasa może potrącić z wkładu członkowskiego i oszczędności wymagalną kwotę pożyczki, kredytu albo ich rat (art. 27 u. SKOK).

Członek kasy ponosi w stosunku wewnętrznym odpowiedzialność „zwykłą” albo na mocy konkretnego statutu „zwiększoną” (pod warunkiem jej konkretyzacji w ramach miarodajnej procedury wewnątrzspółdzielczej) za straty kasy. W ekonomii i rachunkowości strata bilansowa to końcowy ujemny wynik finansowy działalności w danym okresie rozliczeniowym np. w roku obrotowym. „Pojęcie straty jest pojęciem z zakresu gospodarki finansowej i stanowi przeciwieństwo nadwyżki bilansowej, czyli dochodu ogólnego w danym roku obrachunkowym.”[12] Przepis art. 75 pr. spół. w zw. z art. 2 u. SKOK wskazuje, że zysk, po pomniejszeniu o podatek dochodowy i inne obciążenia obowiązkowe wynikające z odrębnych przepisów ustawowych, stanowi nadwyżkę bilansową.[13]

W myśl art. 72a ust. 1 u. SKOK w razie powstania w kasie straty bilansowej albo groźby jej wystąpienia, albo powstania niebezpieczeństwa niewypłacalności lub zagrożenia utraty płynności płatniczej, zarząd kasy niezwłocznie zawiadamia o tym Komisję Nadzoru Finansowego oraz Kasę Krajową i przystępuje do opracowania programu postępowania naprawczego.

5. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO PRZEKROCZENIA KOMPETENCJI PRZEZ SYNDYKA W WYNIKU KREOWANIA WIERZYTELNOŚCI

Przepis art. 173 p.u. stanowi, że syndyk – bez względu na rodzaj prawny osoby upadłego - niezwłocznie obejmuje majątek upadłego, zarządza nim, zabezpiecza oraz przystępuje do jego likwidacji. Do obowiązków syndyka w ramach inwentaryzacji masy należy u s t a l e n i e wierzytelności przysługujących upadłemu. Zadaniem syndyka nie jest natomiast kreowanie nowych wierzytelności upadłego. Zgodnie z art. 331 ust. 1 p.u. likwidacja wierzytelności upadłego następuje przez ich zbycie albo ściągnięcie. Obowiązkiem syndyka jest zatem ściągnięcie istniejących wierzytelności przysługujących upadłemu. Za prawidłową realizację tego obowiązku syndyk odpowiada m.in. cywilnie i dyscyplinarnie. Syndyk nie działa w tym zakresie ex equo et bono ale w oparciu o przepisy prawa. W myśl art. 179 p.u. syndyk jest przy tym obowiązany podejmować działania z należytą starannością, w sposób umożliwiający optymalne wykorzystanie majątku upadłego w celu zaspokojenia wierzycieli w jak najwyższym stopniu, w szczególności przez minimalizację kosztów postępowania.

6. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO BRAKU PRZEJĘCIA PRZEZ SYNDYKA KOMPETENCJI WALNEGO ZGROMADZENIA SKOK DO DECYDOWANIA O SPOSOBIE POKRYWANIA STRAT PRZEZ CZŁONKÓW SKOK

W zakresie spraw majątkowych, z dniem ogłoszenia upadłości, syndyk przejmuje kompetencje wszelkich organów upadłego – osoby prawnej w jakie jest ona wyposażona: zarządzających, nadzorczych, stanowiących. Kompetencje tych organów (o ile nie zostają one w ogóle rozwiązane) są w czasie upadłości „uśpione”. Syndyk przy wykonywaniu swoich ustawowych obowiązków nie jest i nie może być zależny ani od zarządu osoby prawnej jej rady nadzorczej czy walnego zgromadzenia albo tzw. zebrania przedstawicieli[14] (o ile w danej strukturze prawnej takie organy występują). Przy czym zgodnie z przepisami o odrębnym postępowaniu upadłościowym wobec banków i spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, o ile skutki te nie nastąpiły wcześniej z dniem ogłoszenia upadłości organy zarządzające i nadzorcze kasy ulegają rozwiązaniu (art. 433 pkt 1 w zw. z art. 441 „a” ust. 4 p.u.).

Z punktu widzenia niniejszego opracowania ma znaczenie regulacja prawna art. 38 § 1 pkt 4 pr. spół. zgodnie z którą, do wyłącznej właściwości walnego zgromadzenia należy podejmowanie uchwał w sprawie podziału nadwyżki bilansowej (dochodu ogólnego) lub sposobu pokrycia strat. W normalnym toku działania kas (tzn. poza upadłością) pokrycie strat bilansowych wymaga dochowania odpowiedniej procedury wewnątrzspółdzielczej. Upraszczając ten temat jest to konstrukcja typu „nihil novi” : tzn. nic o nas bez nas. Po ogłoszeniu upadłości kasy syndyk nie może przejąć kompetencji przysługującej in gremio członkom kas i samodzielnie podjąć „decyzję”, że kilkanaście czy nawet kilkadziesiąt tysięcy osób powinno dokonać płatności do masy upadłości.

7. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO PRZEJĘCIA PRZEZ SYNDYKA KOMPETENCJI ORGANÓW UPADŁEGO W SPRAWACH MAJĄTKOWYCH EX NUNC

Syndyk przejmuje kompetencje, w zakresie praw majątkowych i dotyczących masy upadłości, także walnego zgromadzenia osoby prawnej, niemniej przejęcie tych kompetencji ma miejsce od dnia ogłoszenia upadłości, a zatem ex nunc. Przepis art. 134 pr. spół. w zw. z art. 2 u. SKOK stanowi, że przepisy o organach spółdzielni stosuje się także podczas postępowania upadłościowego, jeżeli z przepisów prawa upadłościowego nie wynika inaczej. Jeżeli zatem np. statut stanowi, że zbycie nieruchomości osoby prawnej wymaga opinii albo zgody określonego osoby prawnej, to syndyk nie jest takim ograniczeniem związany. Walne zgromadzenie osoby prawnej zachowuje po ogłoszeniu upadłości, swoje atrybuty odniesieniu do spraw niemajątkowych (członkowskich) i spraw majątkowych w odniesieniu do mienia wyłączonego z masy. Nie ma natomiast przepisu prawa, z którego wynikałoby uprawnienie do przejęcia przez syndyka kompetencji walnego zgromadzenia w sprawach majątkowych ex tunc.

8. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO RELACJI POMIĘDZY OSOBĄ PRAWNĄ W UPADŁOŚCI, CZŁONKIEM UPADŁEJ OSOBY PRAWNEJ A SYNDYKIEM

Dalej należy odróżnić zagadnienia relacji członkowskich (korporacyjnych) pomiędzy upadłą osobą prawną a jej członkami (w przypadku kasy np. wniesienie wkładu członkowskiego) od innych stosunków prawnych pomiędzy osobą prawną a jej członkiem w ramach których członek występuje w pozycji kontrahenta osoby prawnej (w przypadku kasy np. udzielenie przez kasę pożyczki lub kredytu).[15] W piśmiennictwie wyrażono zapatrywanie, że „roszczenia wspólnika z umów nie związanych ze stosunkiem korporacyjnym powinny być traktowane tak, jak roszczenia z umów z osobami trzecimi.”^[16] Ustawodawca w przepisach regulujących działanie kas odnosi się expresis verbis do wierzytelności kasy z tytułu udzielonych pożyczek i kredytów. Zgodnie z art. 74 „t” ust. 1 u SKOK kasa jest uprawniona do sprzedaży wierzytelności pieniężnych byłych członków wynikających z tytułu udzielonych pożyczek i kredytów po ustaniu członkostwa w kasie zbywającej wierzytelności.

W literaturze przedmiotu obszernie analizowano problem majątkowych uprawnień i obowiązków wspólników ze stosunku spółki w upadłości.^[17] Wnioski z tych analiz mogą być przydatne na gruncie problemu prawnego badanego w niniejszym opracowaniu. Pomiędzy spółkami kapitałowymi a kasą – osobą prawną zachodzą pewne analogie.

W literaturze przedmiotu wskazywano, że, po pierwsze, należy odróżnić przypadek w którym powstaje konkretna wierzytelność przed ogłoszeniem upadłości spółki handlowej od sytuacji, w której wierzytelność z tytułu praw majątkowych wspólnika w spółce nie została w tym terminie skonkretyzowana. Po drugie, zastrzegano że, natura wierzytelności z tytułu praw majątkowych w spółkach handlowych jest różna, a zatem osobną analizę należy przeprowadzić w odniesieniu do konkretnych rodzajów praw majątkowych wspólników.

Jednym z uprawnień wspólnika spółki handlowej jest prawo do tzw. dywidendy likwidacyjnej. Zgodnie z art. 82 § 1 k.s.h., w przypadku likwidacji spółki (jawnej) z majątku spółki spłaca się przede wszystkim zobowiązania spółki oraz pozostawia się odpowiednie kwoty na pokrycie zobowiązań niewymagalnych lub spornych. Dopiero w drugiej kolejności majątek pozostały po zaspokojeniu wierzycieli dzieli się między wspólników stosownie do postanowień umowy spółki. W przypadku braku stosownych postanowień umowy spółki spłaca się wspólnikom udziały, a pozostałą nadwyżkę dzieli się pomiędzy wspólników w takim stosunku w jakim wspólnicy uczestniczą w zysku (art. 82 § 2 k.s.h.). Podobne zasady przyjęto w odniesieniu do spółki z o.o. (art. 286 k.s.h.) i spółki akcyjnej (art. 474 k.s.h.). Przywołane przepisy wprowadzają istotne zasady w odniesieniu do zasad wypłaty dywidendy likwidacyjnej. Bezwzględne pierwszeństwo zaspokojenia z majątku likwidowanej spółki mają wierzyciele. Wspólnicy likwidowanej spółki zaspakajani są dopiero w drugiej kolejności, o ile wystarczy na to środków po zaspokojeniu wierzycieli spółki. Nie ma przy tym żadnych podstaw normatywnych aby uprzywilejować sytuację prawną wspólników na wypadek upadłości względem postępowania likwidacyjnego i gwarantować wspólnikom upadłej spółki lepszą pozycję dla uzyskania zaspokojenia z tytułu dywidendy likwidacyjnej. Podobny mechanizm przyjęto w odniesieniu do kasy. Przepis art. 74 „e” ust. 3 u. SKOK wskazuje, że podział pomiędzy członków kasy majątku pozostałego po zaspokojeniu i zabezpieczeniu wierzycieli nie może nastąpić przed upływem roku od daty ostatniego ogłoszenia o otwarciu likwidacji. Można zatem już w tym miejscu postawić tezę, że relacje prawne pomiędzy kasą w upadłości na rzecz której działa syndyk a jej członkiem mają szczególny charakter.

W piśmiennictwie wyrażono zapatrywanie, że „nie są wierzytelnościami i nie podlegają zaspokojeniu z masy upadłości prawa wspólników handlowych spółek z tytułu wkładów do spółki.”^[18] W konsekwencji prawa takie nie podlegają zgłoszeniu do masy upadłości. Jeden z Autorów - A. Jakubecki - wskazuje, że prawa do wkładu są zaspakajane dopiero po zaspokojeniu wierzycieli spółki. Gdyby natomiast okazało się, że po wykonaniu ostatecznego planu podziału pozostał majątek, „to wypłata wspólnikom sum z tytułu ich udziału w masie likwidacyjnej nie jest zadaniem syndyka. Majątek ten należy wydać spółce, która postąpi z nim stosownie do przepisów kodeksu spółek handlowych.”^[19] W literaturze trafnie podnosi się, że skoro wierzytelność o wypłatę kwot likwidacyjnych powstaje dopiero po zaspokojeniu wierzycieli, to w przypadku postępowania upadłościowego mogłaby ona powstać dopiero po wykonaniu ostatecznego planu podziału. Przepisy prawa upadłościowego (art. 342 p.u.) nie przewidują osobnej kategorii zaspokojenia dla wierzytelności wspólników z tytułu dywidendy likwidacyjnej.^[20] W przypadku upadłości kasy wskazać należy na art. 440 w zw. z art. 441 „a” ust. 4 p.u. W tym kontekście zasługuje na uwagę pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z 22 stycznia 2010r.^[21] Zdaniem Sądu Najwyższego, jeżeli postępowanie upadłościowe doprowadziło do zaspokojenia wszystkich wierzycieli i pozostał nadal majątek spółki „to nie w każdej sytuacji istnieją podstawy do jej wykreślenia [z rejestru sądowego] i pozbawienia bytu prawnego. Spółka, która po zakończeniu postępowania upadłościowego odbiera pozostały majątek, decyduje tym samym o jego losie. Nie ma w takiej sytuacji przeszkód, aby zgłosiła sprzeciw co do jej wykreślenia z rejestru i podjęła działalność. W takiej sytuacji istnieją podstawy do odejścia od literalnej wykładni art. 477 § 1 i § 2 k.s.h., trudno bowiem wykreślić spółkę [z rejestru sądowego] po przeprowadzeniu postępowania, w ramach którego zaspokojeni zostali jej wierzyciele, ale dysponuje ona dalej swoim majątkiem i w sposób prawem przewidziany wyraża wolę dalszego istnienia.” Pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy zasługuje na aprobatę. Z kolei A. Jakubecki trafnie wskazuje, że jeżeli syndyk nie ma kompetencji do wypłaty innych kwot poza podziałem funduszów masy upadłości (a także oczywiście kwot wynikających z tzw. prawa odrębności i z czynności syndyka), to podział kwot likwidacyjnych powinien być dokonany przez reprezentantów spółki handlowej (zarząd, likwidatorów, wspólników). Przy czym nie jest w tym wypadku wymagane – dla podziału majątku względem wspólników – wszczynanie przez spółkę odrębnego postępowania likwidacyjnego.^[22] Analogicznie należałoby przyjąć, że nie podlegają zaspokojeniu z masy upadłości prawa członków kasy z tytułu wkładów członkowskich do kasy.

Dalej wskazać należy wyrażone poglądy co do innych wierzytelności wspólnika związanych ze stosunkiem korporacyjnym, które powstały i zostały skonkretyzowane przed ogłoszeniem upadłości spółki handlowej. Przede wszystkim należy wskazać na wierzytelności z tytułu dywidendy, które wspólnik nabywa w następstwie podjęcia uchwały wspólników o przeznaczeniu zysku do podziału.^[23] W przypadku członka kasy wspomnieć należy o prawie do udziału w nadwyżce bilansowej kasy i o oprocentowaniu udziału członkowskiego (zob. art. 18 § 2 pkt 5 pr. spół. w zw. z art. 2 u. SKOK, art. 12 ust. 2 u. SKOK, art. 74 „l” ust. 1 pkt 2 u. SKOK).

W piśmiennictwie wyrażono pogląd o braku możliwości zaspokojenia w ramach postępowania upadłościowego „należności wspólników z tytułu dywidendy”. Za argument wskazuje się przede wszystkim tezę, że nie można dokonywać wypłat z uszczerbkiem dla wierzycieli tym osobom, których zaspokojenie w ramach likwidacji następuje dopiero po pokryciu długów spółki.^[24] Z tych samych przyczyn odmawia się zaspokojenia roszczeń wspólników z tytułu zwrotu dopłat, oprocentowania udziałów w spółce jawnej, itp.^[25]

W literaturze przedmiotu zgłoszono do powyższego poglądu uwagi polemiczne.[26] Wskazywano mi.in., że nie można czynić znaku równości pomiędzy prawem do kwot likwidacyjnych (w sytuacji gdy konkretna wierzytelność powstaje dopiero po zaspokojeniu wierzycieli „zewnętrznych”), a wierzytelnością powstałą przed ogłoszeniem upadłości z tytułu prawa do zysku. Kodeksowe zasady dotyczące zakazu wypłaty wspólnikom zysków w okresie likwidacji (art. 274 § 2, 462 § 2 k.s.h.) nie odnoszą się do wierzytelności z tego tytułu powstałych przed otwarciem likwidacji.^[27]

Ponieważ z chwilą ogłoszenia upadłości majątek spółki handlowej staje się masą upadłości, która służy „zaspokojeniu wierzycieli upadłego” (art. 61 p.u.), z masy upadłości nie mogą zostać zaspokojone żadne wierzytelności wspólników z tytułu praw majątkowych wspólników upadłej spółki handlowej ze stosunku korporacyjnego powstałe po ogłoszeniu upadłości (wierzytelności „poupadłościowe”). Przepis art. 342 p.u. dotyczący kolejności zaspakajania wierzycieli w ramach upadłości likwidacyjnej nie przewiduje możliwości zaspokojenia wierzytelności, z tytułu praw majątkowych, powstałych po ogłoszeniu upadłości. Wierzytelności „poupadłościowe” z tytułu praw majątkowych wspólnika spółki handlowej nie są wierzytelnościami z „czynności syndyka”. Należy w tym miejscu mieć na uwadze względy jakie wynikają z analizy art. 274 § 2, 462 § 2 k.s.h. w odniesieniu do przypadku upadłości likwidacyjnej. Niemniej z treści tych przepisów nie można wyciągnąć wniosków o braku możliwości powstania wierzytelności ale o braku możliwości zaspokojenia wierzytelności. Należy przyjąć, że po ogłoszeniu upadłości mogą powstać wierzytelności wspólników z tytułu ich praw majątkowych w spółce handlowej, o ile wynika to z istoty owych praw, niemniej nie mogą one zostać zaspokojone z masy upadłości. Niemniej wierzytelności takie mogłyby zostać zaspokojone z mienia upadłej spółki handlowej wyłączonego z masy upadłości, z mienia pozostałego po ostatecznym podziale funduszów masy upadłości, z majątku spółki po zakończeniu postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu albo po umorzeniu albo uchyleniu postępowania upadłościowego. Analogicznie należy przyjąć, że z masy upadłości nie mogą zostać zaspokojone wierzytelności członków kasy powstałe po ogłoszeniu upadłości ze stosunku członkowskiego.

Istotne znaczenie z punktu widzenia niniejszego opracowania ma zagadnienie wierzytelności upadłej spółki ze stosunku korporacyjnego w stosunku do wspólników. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 września 2010r.^[28] przyjął, że syndyk masy upadłości spółki akcyjnej ma legitymację do ściągnięcia od akcjonariuszy uzupełniających wpłat na pokrycie kapitału zakładowego, których termin płatności jeszcze nie upłynął przed datą ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku spółki akcyjnej, a akcjonariusze nie zostali wezwani do uzupełnienia wkładu przez likwidatorów zgodnie z art. 471 k.s.h. Ponadto zgodnie z art. 135 pr.spół. po ogłoszeniu upadłości członkowie spółdzielni, na żądanie syndyka upadłości, niezwłocznie uiszczają niewpłaconą jeszcze część udziału.[29] Niemniej skonkretyzowana wierzytelność, o której mowa w art. 135 pr. spół. nie została wykreowana przez syndyka na mocy jego decyzji po ogłoszeniu upadłości ale powstała ona przed ogłoszeniem upadłości.

W konsekwencji upadłość kasy daje syndykowi „władzę” (w granicach prawa) nad upadłą kasą ale syndyk nie ma kompetencji do decydowania o powstaniu nowych zobowiązań członków upadłej kasy.

9. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO ZASAD GOSPODARKI FINANSOWEJ KASY

Przepis art. 169 ust. 1 p.u. stanowi, że syndyk wykonuje obowiązki sprawozdawcze, jakie ciążyłyby na upadłym. Z treści tego przepisu wynika obowiązek sporządzania sprawozdania finansowego przez syndyka w rozumieniu przepisów o rachunkowości w trakcie trwania postępowania upadłościowego.[30] W literaturze przedmiotu H. Buk trafnie podnosi, że „ustawa o rachunkowości nie zwalnia jednostek będących w upadłości z obowiązku stosowania jej postanowień, w tym także z obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych oraz sporządzania jej sprawozdań finansowych.”[31]

Jeżeli za okres po ogłoszeniu upadłości kasy sporządzone przez syndyka sprawozdanie finansowe kasy wykazuje stratę, wówczas syndyk masy upadłości nie ma tytułu prawnego do takiego prowadzenia gospodarki finansowej kasy w upadłości, aby jej stratę bilansową pokrywać poprzez żądanie wpłaty do kasy sumy pieniężnej do podwójnej wysokości wpłaconych udziałów.

Przepis art. 26 ust. 3 u. SKOK należy odczytywać w jego kontekście prawnym.[32] Bilans kasy może wykazywać nadwyżkę bilansową albo stratę. Nadwyżka bilansowa zostaje przeznaczona na zwiększenie funduszu zasobowego lub uzupełnienie udziałów uprzednio przeznaczonych na pokrycie straty bilansowej (art. 26 ust. 1 u. SKOK). Natomiast straty bilansowe kas pokrywane są z funduszu zasobowego, a w części przekraczającej fundusz zasobowy – z funduszu udziałowego (art. 26 ust. 1 u. SKOK). Źródłem pokrycia straty bilansowej mogą być również wpłaty członków do podwójnej wysokości wpłaconych udziałów.

Przepis art. 26 u. SKOK dotyczy jednak jedynie zwykłej, normalnej działalności kas i nie odnosi się do szczególnej sytuacji kasy w upadłości.[33] Wniosek taki wynika z kilku argumentów. Po pierwsze, z chwilą ogłoszenia upadłości kasy odpada cel działania kasy jakim jest gromadzenie środków pieniężnych wyłącznie swoich członków, udzielanie im pożyczek i kredytów. Przepisy o gospodarce finansowej (a w tym lege non distinguente art. 26 ust. 3 u. SKOK) odnoszą się tymczasem do zapewnienia kasie możliwości realizowania celów kasy, o których mowa w art. 2 u. SKOK. Jeżeli syndyk nie ma za zadanie zwiększania funduszu zasobowego kasy, to także nie może pokrywać straty bilansowej poprzez zwiększenie funduszu udziałowego w drodze pobierania wpłat od udziałowców. Po drugie, przepis art. 26 ust. 4 u. SKOK stanowi, że jeżeli kasa realizuje program postępowania naprawczego (a zatem nie jest w trybie normalnej działalności), jej strata bilansowa pokrywana jest w terminie i na zasadach określonych w tym programie. W stanach nadzwyczajnych następuje wyłączenie zasad ogólnych prowadzenia gospodarki finansowej kas.

Syndyk masy upadłości nie ma roszczenia względem członka kasy o zapłatę sumy pieniężnej do podwójnej wysokości wpłaconych udziałów z tytułu straty wykazanej po ogłoszeniu upadłości.[34]

10. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO PRZYPADKU, W KTÓRYM O POKRYCIU STRATY PRZEZ CZŁONKÓW DECYDOWAŁABY UCHWAŁA PODJĘTA W TRYBIE WEWNĄTRZSPÓŁDZIELCZYM PRZED OGŁOSZENIEM UPADŁOŚCI

Dalej można posłużyć się argumentacją a contrario. Odmiennie wygląda zagadnienie odpowiedzialności członka za stratę kasy jeżeli zobowiązanie to zostało skonkretyzowane przed ogłoszeniem upadłości.[35]

Jeżeli zatem przed ogłoszeniem upadłości kasy podjęto, we właściwym trybie, prawomocną[36] uchwałę organu stanowiącego kasy w sprawie sposobu pokrycia straty poprzez zobowiązanie członków do uzupełnienia wkładów członkowskich, wówczas syndyk masy upadłości ma niezaprzeczalny tytuł prawny do dochodzenia odpowiednich roszczeń w stosunku do członków kasy.[37] Wierzytelność taka wchodzi w skład masy upadłości i podlega likwidacji na zasadach ogólnych. Syndyk jest w takim przypadku wykonawcą roszczenia upadłej kasy w stosunku do jej członka. Kompetencję syndyka do dochodzenia po ogłoszeniu upadłości roszczeń ze stosunku członkostwa skonkretyzowanych przed ogłoszeniem upadłości podkreśla przepis art. 135 pr.spół. w zw. z art. 2 u. SKOK, zgodnie z którym po ogłoszeniu upadłości członkowie spółdzielni, na żądanie syndyka upadłości, niezwłocznie uiszczają niewpłaconą jeszcze część udziału. Przepis art. 135 pr. spół. w zw. z art. 2 u. SKOK odnosi się do skonkretyzowanego przed ogłoszeniem upadłości zobowiązania członka spółdzielni wobec spółdzielni.

11. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO ZAKAZU TWORZENIA DODATKOWYCH NORM PRAWNYCH UŁATWIAJĄCYCH ZASPOKOJENIE WIERZYCIELI

Postępowanie upadłościowe wprowadza wyjątki od zasad normalnego, typowego funkcjonowania osoby prawnej (innej formy organizacyjnej dłużnika). Upadłość osoby prawnej to przede wszystkim relacja na linii dłużnik i jego wierzyciele, niemniej w drugoplanowym ujęciu relacje te są wielowektorowe, gdyż upadłość nie pozostaje bez pewnego związku z relacjami korporacyjnymi (członkowskimi). Niemniej jak wykazano wcześniej kompetencje syndyka w odniesieniu do relacji między upadłą jednostką organizacyjną a jej członkiem są bardzo ograniczone.

Przepisy o upadłości w odniesieniu do zasad typowego funkcjonowania upadłego nie mogą być wykładane w sposób rozszerzający. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyr. z dnia 28 czerwca 2013 r.[38] wyraził trafny pogląd, że „przewidziana w art. 2 p.u.n. zasada nie może (…) oznaczać tworzenia dodatkowych norm prawnych, które ułatwiałyby zaspokojenie wierzycieli.” Sąd Apelacyjny w Gdańsku rozstrzygnął w ten sposób konkretny dylemat, czy sąd jest władny do uzupełnienia treści konkretnego przepisu prawa upadłościowego przy zastosowaniu wykładni celowościowej.

12. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO BRAKU NORMY KOMPETENCYJNEJ POZWALAJĄCEJ NA DECYDOWANIU PRZEZ SYNDYKA O POWSTANIU ZOBOWIĄZANIA CZŁONKA KASY

Podstawą działania syndyka w stosunku do członka kasy powinien być zawsze przepis prawa. Zauważyć należy, że nie istnieje szczegółowa, bezpośrednia norma kompetencyjna, wyrażona wprost w ustawie, a przyznająca syndykowi, z pominięciem procedur wiążących upadłego, roszczenie względem członka kasy, za straty powstałe w kasie przed ogłoszeniem upadłości, do podwójnej wysokości wpłaconych udziałów. Norma ogólna dotycząca likwidacji wierzytelności upadłego przez syndyka implicite zakłada, że taka wierzytelność istnieje.

13. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO ŁADU WEWNĄTRZSPÓŁDZIELCZEGO POZWALAJĄCEGO NA POWSTANIE ZOBOWIĄZANIA CZŁONKA KASY

Należy pamiętać, że przepis art. 26 ust. 3 u. SKOK dotyczy odpowiedzialności członka kasy za straty in abstracto. Nie jest on bezpośrednim źródłem powstania wierzytelności. Odpowiedzialność in concreto członka kasy za stratę bilansową realizowana jest w ściśle określonym ładzie proceduralnym. Odpowiedzialność ta nigdy nie powstaje zatem ani ipso iure ani automatycznie z chwilą powstania straty bilansowej. Poddanie powstania tej odpowiedzialności in concreto odpowiednim procedurom korporacyjnym jest uzasadnione potrzebą ochrony praw dla członka kasy (m.in. prawo zaskarżenia uchwały walnego zgromadzenia). Przepis art. 38 § 1 pkt 4 pr. spół. w zw. z art. 2 u. SKOK stanowi, że do wyłącznej właściwości walnego zgromadzenia należy podejmowanie uchwał w sprawie podziału nadwyżki bilansowej (dochodu ogólnego) lub sposobu pokrycia strat.

14. ARGUMENT PER ANALOGIAM ODWOŁUJĄCY SIĘ DO BRAKU KOMPETENCJI SYNDYKA DO ZOBOWIĄZANIA WSPÓLNIKÓW SPÓŁKI Z O.O. DO WNIESIENIA DOPŁAT

W tym miejscu można posłużyć się analogią do konstrukcji dopłaty w prawie spółek. Udziałowiec spółki z o.o. może być zobowiązany do dopłat in abstracto. Przepis art. 177 § 1 k.s.h. stanowi, że umowa spółki może zobowiązywać wspólników do dopłat w granicach liczbowo oznaczonej wysokości w stosunku do udziału. Ustawodawca expresis verbis przesądza, że dopłaty mogą być m.in. instrumentem pokrywania strat bilansowych spółki (art. 179 § 1 k.s.h.). Przepis art. 178 § 1 k.s.h. stanowi, że wysokość i terminy dopłat oznaczane są w miarę potrzeby uchwałą wspólników Jeżeli jednak wspólnicy przed upadłością spółki nie zadecydowali o wniesieniu dopłat in concreto, to trudno przyjąć, że syndyk może własną wolą zastąpić uchwałę wspólników i zobowiązać wspólników upadłej spółki do wniesienia dopłaty.

Roszczenie o wpłatę zwiększonego wkładu musi zatem wynikać z odpowiedniej uchwały walnego zgromadzenia kasy (zebrania przedstawicieli).

15. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO SKUTKÓW UCHWAŁY WEWNĄTRZSPÓŁDZIELCZEJ NIE ROZSTRZYGAJĄCEJ O POKRYCIU STRATY PRZEZ CZŁONKÓW KASY

Uchwała walnego zgromadzenia kasy nie rozstrzygająca o udziale członków kasy w uzupełnieniu straty za rok obrotowy jest faktem prawnym. Zgodnie z art. 42 § 1 pr. spół. uchwały walnego zgromadzenia obowiązują wszystkich członków spółdzielni oraz wszystkie jej organy. Może być ona wzruszona tylko w trybie wskazanym przez prawo spółdzielcze (zob. art. 42 § 9 pr. spół.). Syndyk nie ma kompetencji do uzupełniania czy modyfikowania treści takiej uchwały podjętej we właściwym trybie przed ogłoszeniem upadłości.

16. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO POTRZEBY ZAPEWNIENIA AUTONOMII WOLI ODPOWIEDNIEJ WIĘKSZOŚCI CZŁONKÓW KASY PRZY DECYDOWANIU O POKRYCIU STRATY

Odpowiedzialność członka kasy za stratę jest konstrukcją, która wprowadza minimum gwarancji korporacyjnych (członkowskich) dla członków kasy. Obciążenie członków kasy ciężarem straty bilansowej jest wewnętrzną decyzją większości samych członków kasy (nihil novi sine communi consensu). Wyraża się ona w autonomii woli zbiorowości (członków kasy) ujętej w formie uchwały. Ani zarząd kasy (o ile istnieje), ani Komisja Nadzoru Finansowego ani inny organ nie może wymusić podjęcia uchwały o określonej treści.

17. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO POTRZEBY ZAPEWNIENIA POSZANOWANIA PRAW CZŁONKOWSKICH CZŁONKÓW KAS

Co więcej, podjęcie przez zbiorowość decyzji o dodatkowych wpłatach członków następuje z poszanowaniem określonych praw członka kasy. Będzie to prawo uczestnictwa na zgromadzeniu na którym podejmowana jest uchwała w sprawie pokrycia straty, prawo głosu (zgodnie z art. 36 § 2 pr. spół. każdy członek ma jeden głos bez względu na ilość posiadanych udziałów), prawo do posiłkowania się wiedzą eksperta (zgodnie z art. 36 § 7 pr. spół. członek ma prawo korzystania na własny koszt z pomocy prawnej lub pomocy eksperta). Prawo upadłościowe nie daje podstaw dla uszczuplenia takich praw członkowskich (korporacyjnych) członków upadłej osoby prawnej.

18. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO BRAKU MOŻLIWOŚCI WYŁĄCZENIA KONTROLI SĄDOWEJ ROZSTRZYGNIĘCIA O NAŁOŻENIU ZOBOWIĄZANIA NA CZŁONKÓW KAS

Dalej wskazać należy na przepis art. 42 § 3 pr.spół. zgodnie z którym, uchwała sprzeczna z postanowieniami statutu bądź dobrymi obyczajami lub godząca w interesy spółdzielni albo mająca na celu pokrzywdzenie jej członka może być zaskarżona do sądu. Przepis art. art. 42 § 4 pr. spół. gwarantuje, że każdy członek spółdzielni może wytoczyć powództwo o uchylenie uchwały. W konsekwencji nawet uchwała walnego zgromadzenia mająca za przedmiot odpowiedzialność członków kasy za straty, która formalnie jest zgodna z prawem (art. 42 § 2 pr. spół. stanowi, że uchwała sprzeczna z ustawą jest nieważna) może zostać uchylona przez sąd, a tym samym może odpaść podstawa do żądania wniesienia zwiększonego wkładu. Członek kasy ma zatem gwarancję sądowej kontroli – w drodze kontradyktoryjnego procesu – uchwały nakładającej m.in. na niego zobowiązanie do poniesienia zwiększonej odpowiedzialności za stratę kasy. Orzeczenie sądu ustalające nieistnienie albo nieważność uchwały walnego zgromadzenia bądź uchylające uchwałę ma moc prawną względem wszystkich członków spółdzielni oraz wszystkich jej organów (art. 42 § 9 pr. spół.). Ogłoszenie upadłości kasy nie powinno pozbawiać członka kasy gwarancji sądowej kontroli uchwały walnego zgromadzenia. W konsekwencji stwierdzić należy, że członek przystępując do kasy godzi się na możliwość poniesienia – wynikającej ze statutu – zwiększonej odpowiedzialności za straty ale z drugiej strony otrzymuje on pewne gwarancje prawne, których nie eliminuje ogłoszenie upadłości kasy.

Z powyższych przyczyn syndyk nie może własnym działaniem zastąpić uchwały walnego zgromadzenia czy zebrania przedstawicieli kasy.

19. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO WYJĄTKOWOŚCI POKRYWANIA STRATY PRZEZ CZŁONKÓW KASY

Zgodnie z art. 26 ust. 2 u. SKOK regułą jest, że straty bilansowe kas pokrywane są z funduszu zasobowego, a w części przekraczającej fundusz zasobowy - z funduszu udziałowego. Pokrywanie przez członków kas strat powstałych w kasie ma charakter wyjątkowy gdyż wymaga przewidzenia w statucie kasy. W literaturze przedmiotu uważa się, że pokrywanie strat przez członków ma charakter całkowicie subsydiarny.[39] Prawo rachunkowe dopuszcza pozostawienie bez pokrycia jednostki w upadłości.

20. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO BRAKU PODSTAW POKRYWANIA PRZEZ CZŁONKA KASY KOSZTÓW POSTĘPOWANIA UPADŁOŚCIOWEGO

Pokrycie straty finansowej kasy przez członka tej kasy nie jest instrumentem zaspokojenia wierzycieli. Zaspokojenie wierzycieli kasy należy bowiem do relacji pro foro externo. Członek kasy nie odpowiada natomiast za zobowiązania kasy.[40] Członek kasy nie ma obowiązku wnoszenia wpłat na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego.

21. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO BRAKU PODSTAW DO „NAPRAWIENIA” PRZEZ SYNDYKA ZANIECHAŃ W DOCHODZENIU ROSZCZEŃ OD CZŁONKÓW KAS

Syndyk nie ma instrumentu prawnego do żądania od udziałowców osoby prawnej roszczeń z tytułu np. niepodjęcia uchwały o dokapitalizowaniu spółki, niewniesieniu dopłat do spółki z o.o. jeżeli umowa spółki przewiduje możliwość dopłat, itp. Syndyk ani nie może żądać dokapitalizowania spółki ani dopłat od wspólników spółki ani dochodzić roszczeń odszkodowawczych w interesie wierzycieli z tytułu niewniesienia dopłat albowiem ani akcjonariusz spółki akcyjnej ani wspólnik spółki z o.o. nie odpowiada za zobowiązania spółki. Analogicznie wygląda sytuacja w odniesieniu do art. 26 ust. 3 u. SKOK. Syndyk nie dysponuje również mechanizmem dochodzenia roszczeń z tytułu bezskuteczności zaniechania polegającego na niepodjęciu uchwały o obciążeniu członków kasy stratą.

22. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO ZASADY EXCEPTIONES NON SUNT EXTANDAE

Zwrócić należy na okoliczność, że art. 26 ust. 3 u. SKOK stanowiący, że odpowiedzialność członków kas za straty powstałe w kasie, może zostać podwyższona w statucie kasy do podwójnej wysokości wpłaconych udziałów ma charakter wyjątkowy. Nie ma on odpowiednika ani w Prawie spółdzielczym ani w przepisach o bankowości spółdzielczej. Odwołuje się on do szczególnej więzi jaka łączy członków kas, poczucia wspólnoty. Jak wykazano wcześniej w tle argumentacji pozostaje fakt, że syndyk nie dokonuje zwrotu wkładów udziałowych. W konsekwencji wykładnia tego przepisu powinna uwzględniać poszanowanie gwarancji ustawowych dla członków kas.

Ogłoszenie upadłości kasy nie oznacza zatem otwarcia drogi syndykowi do dochodzenia od członków kasy odpowiedzialności za straty, bez żadnego trybu, z pominięciem służących członkom kasy ustawowych i statutowych gwarancji korporacyjnych (członkowskich). Jeżeli walne zgromadzenie odnoszące się do danego roku obrotowego i sposobu pokrycia straty za dany rok obrotowy nie podjęło przed ogłoszeniem upadłości kasy uchwały w sprawie sposobu pokrycia strat poprzez żądanie dodatkowych wpłat od członków, to syndyk nie ma tytułu prawnego do żądania takich wpłat.[41]

23. ARGUMENT ODWOŁUJĄCY SIĘ DO BRAKU PODSTAW ODPOWIEDZIALNOŚCI BEZPOŚREDNIO ZE STATUTU KASY

Nie można zaakceptować tezy, że źródłem konkretnego zobowiązania członka kasy jest bezpośrednio sam statut.[42] Pokrywanie strat bilansowych z natury rzeczy nie ma miejsca automatycznie ale odbywa się w pewnym porządku korporacyjnym. Strata nie musi być pokrywana przez członków. Może być pokrywana z innych źródeł. Hipotetycznie strata może być przecież mniejsza niż maksymalny zakres odpowiedzialności członków SKOK. Zgodnie z art. 90 § 1 zd. 1 pr. spół. straty bilansowe spółdzielni pokrywa się z funduszu zasobowego, a w części przekraczającej fundusz zasobowy – z funduszu udziałowego i innych funduszów własnych spółdzielni według kolejności ustalonej przez statut. W myśl art. 90 § 2 pr. spół. gdyby fundusze własne nie wystarczyły na pokrycie strat, walne zgromadzenie może podjąć uchwałę zobowiązującą członków do wcześniejszego wpłacenia udziałów, niż to przewiduje statut. Przy czym art. 123 pr. spół. wskazuje, że w czasie likwidacji nie stosuje się przepisu art. 90 § 1 pr. spół. w zakresie kolejności pokrywania strat bilansowych. Zgodnie z art. 26 ust. 2 u. SKOK regułą jest, że straty bilansowe kas pokrywane są z funduszu zasobowego, a w części przekraczającej fundusz zasobowy - z funduszu udziałowego. Nie jest zatem tak, że ma miejsce automatyzm w powstaniu odpowiedzialności członków SKOK, bo przecież stratę można pokrywać w różny sposób. Ów automatyzm – gdyby istniał - byłby absurdalnym rozwiązaniem prawnym. Zwolennicy poglądu przeciwnego nie podają kiedy owa „automatyczna” odpowiedzialność się materializuje: na koniec okresu rozliczeniowego? Na dzień podpisania sprawozdania? Na dzień jego zatwierdzenia? Okoliczność, iż w umowie spółki z o.o. jest klauzula o obowiązku wniesienia dopłat na pokrycie strat bilansowych nie oznacza, że wspólnicy „automatycznie” zobowiązani są do dopłat.

24. ARGUMENT DOTYCZĄCY ZGODY KOMISJI NADZORU FINANSOWEGO NA OBCIĄŻENIE CZŁONKÓW SKOK

W dokumencie Komisji Nadzoru Finansowego pt. Informacja o sytuacji spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w I kwartale 2018 r. wskazano: „na koniec I kwartału 2018 r. działalność prowadziły 34 kasy, w porównaniu do końca 2017 r. ich liczba nie zmieniła się, przy czym w maju 2018 roku Komisja Nadzoru Finansowego podjęła decyzję o przejęciu SKOK Rafineria przez bank krajowy. Dodatkowo należy także odnotować, że na koniec I kwartału 2018 r. w trzech kasach ustanowieni byli zarządcy komisaryczni.” Na koniec roku 2015 działalność prowadziło 48 kas.[43]

Funduszami własnymi SKOK są:

• fundusz udziałowy - powstający z wpłat udziałów członkowskich,
• fundusz zasobowy - powstający z wpłat wpisowego wnoszonego przez członków oraz nadwyżki bilansowej,
• fundusz z aktualizacji wyceny rzeczowych aktywów trwałych – utworzony na podstawie odrębnych przepisów,
• za zgodą Komisji Nadzoru Finansowego i na zasadach ustalonych w decyzji Komisji Nadzoru Finansowego - zobowiązania z tytułu przejęcia przez SKOK (zobowiązania podporządkowane) środków otrzymanych z funduszu stabilizacyjnego, Bankowego Funduszu Gwarancyjnego lub innych źródeł, na zasadach ustalonych przepisami prawa,

• za zgodą Komisji Nadzoru Finansowego, dodatkowa kwota odpowiedzialności członków, w części określonej przez Komisję Nadzoru Finansowego, na zasadach ustalonych przepisami prawa,
• niezrealizowane zyski na instrumentach dłużnych zaklasyfikowanych, zgodnie z odrębnymi przepisami, jako dostępne do sprzedaży,
• niezrealizowane zyski na instrumentach kapitałowych zaklasyfikowanych, zgodnie z odrębnymi przepisami, jako dostępne do sprzedaży.

Fundusze własne SKOK pomniejsza się o:

• stratę z lat ubiegłych,
• stratę w trakcie zatwierdzania,
• stratę bieżącego okresu,
• zaangażowania kapitałowe SKOK w instytucje finansowe, instytucje kredytowe, banki krajowe, banki zagraniczne, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji, kasy, na zasadach ustalonych przepisami prawa,
• brakującą kwotę odpisów aktualizujących na należności związane z działalnością SKOK, rozumianą jako różnica pomiędzy wymaganym odrębnymi przepisami a faktycznym poziomem odpisów aktualizujących SKOK,
• niezrealizowane straty na instrumentach dłużnych zaklasyfikowanych jako dostępne do sprzedaży,
• niezrealizowane straty na instrumentach kapitałowych zaklasyfikowanych jako dostępne do sprzedaży,
• inne pomniejszenia funduszy własnych SKOK określone zgodnie z przepisami prawa.

SKOK tworzy fundusz oszczędnościowo-pożyczkowy, powstający z wkładów członkowskich, oraz gromadzonych przez członków oszczędności. Źródłem finansowania działalności SKOK są depozyty ich członków.

Nadwyżka bilansowa zostaje przeznaczona na zwiększenie funduszu zasobowego lub uzupełnienie udziałów uprzednio przeznaczonych na pokrycie straty bilansowej.

Straty bilansowe SKOK pokrywane są z funduszu zasobowego, a w części przekraczającej fundusz zasobowy - z funduszu udziałowego.

Jeżeli SKOK realizuje program postępowania naprawczego, to strata bilansowa SKOK pokrywana jest w terminie i na zasadach określonych w tym programie.

Gdyby fundusze własne SKOK nie wystarczyły na pokrycie strat, Walne Zgromadzenie (Zebranie Przedstawicieli) może podjąć uchwałę zobowiązującą członków do wcześniejszego wpłacenia udziałów, niż to przewiduje Statut Kasy.

Odpowiedzialność członków za straty powstałe w SKOK – o ile statut tak stanowi - jest równa podwójnej wysokości wpłaconych udziałów. Postanowienie o tej treści w statucie SKOK nie jest samoistnym źródłem zobowiązania. Zgodnie postanowieniami statutów SKOK żądanie pokrycia straty powinno być podparte wcześniejszą zgodą Komisji Nadzoru Finansowego.

25. ARGUMENT IUS EST ARS BONI ET AEQUI

Pieniądze którymi źle gospodarowały kasy w upadłości pochodziły z depozytów członków. Członkostwo w kasie było oparte o silną więź społeczną, której brutalnie nadużyto.

Członkowie upadłych kas otrzymali wypłaty z Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, który został w znacznym stopniu zubożony. Można powiedzieć, że na upadłość kas złożyło się całe społeczeństwo. Członkowie kas, którzy posiadali depozyty ponad sumę gwarantowaną nadal oczekują zaspokojenia.

Działalność niektórych kas to nie tylko nieudolność ale – jak pokazują doniesienia medialne – celowy transfer na zewnątrz olbrzymich pieniędzy. Największa afera finansowa w historii całej Rzeczypospolitej.

Członkowie kasy nie tylko nie mieli wpływu na zarządzanie finansami kas ale dodatkowo zażądano od nich pokrycia strat.

Powstało społeczne odczucie odpowiedzialności członków za niewypłacalność kas. W tle tej historii pozostają olbrzymie niezwindykowane sumy pieniężne wyprowadzone z kas.

Niektóre sądy oddalały powództwa syndyków z powołaniem się na nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 k.c.). Intencja niewątpliwie jest trafna, tyle że nie istnieje tu żadne prawo podmiotowe.

Prawo nie jest prawem jeżeli nie jest sztuką dobra i słuszności.

Blog