Zatwierdzony prawomocnie układ a rejestracja podwyższenia kapitału zakładowego. Deklaratoryjność wpisu podwyższenia kapitału zakładowego.
Zatwierdzony układ w postępowaniu restrukturyzacyjnym z możliwością zawarcia układu, który przewiduje konwersję wierzytelności na udziały lub akcje nie stanowi jeszcze sam przez się dopełnienia obowiązku rejestracji podwyższenia kapitału zakładowego spółki. Prawomocne zatwierdzenie układu przez sąd restrukturyzacyjny jest podstawą dla wszczęcia osobnej procedury (nieprocesowej, rejestrowej, przed sądem rejestrowym) mającej na celu zarejestrowanie podwyższenia kapitału zakładowego (co nie uchybia i innym obowiązkom).
A. Witosz, Konwersja wierzytelności na udziały lub akcje w upadłości z możliwością zawarcia układu a chwila podwyższenia kapitału zakładowego upadłej spółki, PPH z 2007r., Nr 5, s. 27
Rejestracja podwyższenia kapitału zakładowego ma miejsce dopiero po konwersji wierzytelności układowej, a zatem po automatycznym „użyciu” tej wierzytelności w charakterze wkładu do spółki w restrukturyzacji.
Powyższy schemat myślowy odtwarza następująca norma prawna. W myśl regulacji przepisu art. 169 ust. 4 p.r. odpis prawomocnego postanowienia o zatwierdzeniu układu stanowi podstawę wpisu podwyższenia kapitału zakładowego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej albo wpisu zmiany liczby akcji prostej spółki akcyjnej do Krajowego Rejestru Sądowego. Wniosek o wpis do rejestru sądowego z istoty rzeczy składany jest przez zarząd spółki, która zawarła układ konwersyjny. Sąd rejestrowy jest związany treścią prawomocnego postanowienia sądu restrukturyzacyjnego o zatwierdzeniu układu (art. 365 § 1 k.p.c.).
Dalej powstaje istotne pytanie o charakter prawny wpisu do rejestru podwyższenia kapitału zakładowego w ramach zawartego układu. W przypadku podwyższenia kapitału zakładowego w trybie zmiany umowy albo statutu spółki, na zasadach ogólnych Kodeksu spółek handlowych, wpis do rejestru miał i ma charakter prawotwórczy (konstytutywny). Innymi słowy skutki, w przypadku zasad ogólnych prawa spółek, prawne podwyższenie kapitału zakładowego w wyniku konwersji wierzytelności na akcje lub udziały powstają z chwilą wpisu do rejestru sądowego.
Niemniej prawo handlowe zna instytucję deklaratoryjnego wpisu podwyższenia kapitału zakładowego do rejestru sądowego. Wskazać bowiem należy na treść artykułu 452 kodeksu spółek handlowych, który reguluje instytucję warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego. W myśl art. 452 § 1 i 2 k.s.h. wraz z przyznaniem akcji następuje nabycie praw z akcji i podwyższenie kapitału zakładowego spółki o sumę równą wartości nominalnej akcji objętych na podstawie uchwały o warunkowym podwyższeniu kapitału zakładowego. W terminie trzydziestu dni po upływie każdego roku kalendarzowego zarząd zgłasza do sądu rejestrowego wykaz akcji objętych w danym roku celem uaktualnienia wpisu kapitału zakładowego. W konsekwencji nie istnieje prawny monopol na konstytutywność wpisu kapitału zakładowego do rejestru sądowego. Dopuszczalne są odmienne konstrukcje.
Tymczasem w przypadku układu konwersyjnego skutki tego układu podlegają ocenie przepisów prawa restrukturyzacyjnego. Prawo restrukturyzacyjne nie wprowadza kryterium zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego w wyniku układu konwersyjnego jako przesłanki skuteczności układu. W przypadku tej konstrukcji punktem ciężkości nie jest dokapitalizowanie spółki ale restrukturyzacja zobowiązań dłużnika względem jego wierzycieli. Naturalnym jest zatem zwrócenie się w kierunku regulacji Prawa restrukturyzacyjnego jako pierwszoplanowego aktu prawnego. Jak wskazano w niniejszej Opinii prawo restrukturyzacyjne wielokrotnie pokazuje pierwszeństwo własnej regulacji przed kodeksem spółek handlowych czy przepisami o ofercie publicznej w kontekście konwersji wierzytelności na akcje.
Z istoty układu wynika, że zaspokojenie wierzycieli, których wierzytelności konwertują na akcje lub udziały, ma miejsce wraz z prawomocnym zatwierdzeniem układu. Dłużnik nie musi dokonywać żadnej czynności aby zaspokoić wierzycieli (tak jak w przypadku spłat rat układu, co przybiera postać czynności prawnej) ani żadnej czynności nie musi dokonywać wierzyciel. W miejsce pierwotnej wierzytelności pieniężnej, na zasadzie automatyzmu prawnego, wierzyciel staje się udziałowcem albo akcjonariuszem swojego dłużnika.
W doktrynie uznano że, wpis podwyższonego kapitału zakładowego spółki do rejestru sądowego, w wyniku układu konwersyjnego, będzie miał charakter jedynie deklaratoryjny, a nie prawotwórczy. Profesor Antoni Witosz ujął to w sposób następujący w komentarzu do obecnie uchylonego art. 297 p.u.n.: „Chwilą podwyższenia kapitału zakładowego w wyniku konwersji wierzytelności na akcje jest chwila zatwierdzenia układu przez sąd upadłościowy. Regulacja zawarta w Prawie upadłościowym i naprawczym powinna być traktowana jako regulacja szczególna względem Kodeksu spółek handlowych, gdzie wpis do rejestru ma charakter konstytutywny. W omawianej sytuacji zatwierdzenie układu przez sąd ma z tego punktu widzenia charakter konstytutywny, wpis do rejestru przedsiębiorców – zaś charakter ujawniający”. Istota tego poglądu zachowuje swą aktualność.
W momencie prawomocnego zatwierdzenia układu dochodzi do zaspokojenia wierzyciela, którego wierzytelność podlega konwersji, co oznacza wyczerpanie jego interesu w uzyskaniu zaspokojenia. Z tym momentem, w zakresie dokonanej konwersji, wygasa odpowiedzialność gwaranta czy poręczyciela za dług spółki. Jeżeli jednak przedmiotem propozycji układowych była także redukcja zobowiązania, w zakresie w jakim układ wyłącza odpowiedzialność dłużnika głównego (spółki) odpowiedzialność poręczyciela i współdłużnika nie wygasa.
Nie ma tu znaczenia okoliczność, że w chwili podwyższenia kapitału zakładowego osoba zapoznająca się z treścią rejestru sądowego nie ma świadomości faktu podwyższenia kapitału zakładowego. Podobna konstrukcja została przyjęta w odniesieniu do instytucji warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego. Kapitał zakładowy spółki akcyjnej zostaje podwyższony na mocy zdarzenia innego niż wpis do rejestru.
Prezentowanej argumentacji nie stoi na przeszkodzie charakter prawny akcji jako papieru wartościowego, zarówno lege ante jak i lege lata. Z uwagi na związek pomiędzy powstaniem prawa a wystawieniem dokumentu wyróżnia się (a) papiery wartościowe konstytutywne, tzn. takie z których wystawieniem związane jest powstanie prawa (np. weksle, czeki) i (b) deklaratywne, w przypadku których prawo istnieje niezależnie od wystawienia dokumentu (np. akcja)[5]. Zgodnie z obecnie uchylonym art. 328 § 5 k.s.h. akcjonariusz nabywał roszczenie o wydanie dokumentu akcji w terminie miesiąca od dnia rejestracji spółki. Zarząd zobowiązany był wydać dokumenty akcji w terminie tygodnia od dnia zgłoszenia roszczenia przez akcjonariusza. Akcje wydawane w ramach trybu tzw. warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego miały charakter papierów wartościowych konstytutywnych (art. 452 § 1 k.s.h.) obecnie przepis art. 3284 § 1 k.s.h. stanowi, że podmiot prowadzący rejestr akcjonariuszy dokonuje wpisu w rejestrze akcjonariuszy, na żądanie spółki lub osoby mającej interes prawny w dokonaniu wpisu, niezwłocznie, ale nie później niż w terminie tygodnia od dnia otrzymania żądania.
W przypadku gdyby zarząd spółki, która zawarła układ konwersyjny nie zgłosił wniosku o wpis do rejestru sądowego, wówczas ponosi on odpowiedzialność cywilną za wyrządzoną szkodę.
Problematyka ta była rozważana również w orzecznictwie sądowym. Sąd Apelacyjny w Katowicach w postanowieniu z dnia 6 grudnia 2018 r. V AGz 681/18 stwierdził że w związku z „ art. 441 § 1 4 k.s.h. wpis dotyczący podwyższenia kapitału jest jedną z czynności związanych z podwyższeniem kapitału, gdyż ma charakter konstytutywny. Natomiast z (…) art. 169 ust. 3 pr. restr. wynika, że w razie podwyższenia kapitału w następstwie restrukturyzacji zobowiązań dłużnika przez konwersję wierzytelności na akcje układ zatwierdzony prawomocnym postanowieniem zastępuje określone w kodeksie spółek handlowych czynności związane z podwyższeniem kapitału zakładowego. Ponieważ skutek materialnoprawny podwyższenia kapitału, stanowiący o wykonaniu układu, następuje z mocy prawomocnego orzeczenia zatwierdzającego układ, przepis art. 169 ust. 4 pr. restr. stanowi, że skutek prawny podwyższenia kapitału zakładowego następuje z momentem prawomocności postanowienia zatwierdzającego układ. Oznacza to, że prawo restrukturyzacyjne zmienia zasadę prawa spółek, zgodnie z którą wpis podwyższenia kapitału do rejestru przedsiębiorców ma charakter konstytutywny. Na gruncie prawa restrukturyzacyjnego taki wpis wyłącznie ujawnia materialnoprawne konsekwencje układu. W doktrynie podkreślono, że skoro skutek materialnoprawny wyprzedza wpis podwyższenia kapitału w następstwie konwersji wierzytelności na akcje, tym samym prawa akcyjne powstają z momentem prawomocności postanowienia zatwierdzającego układ”.
Zatem już z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu restrukturyzacyjnego o zatwierdzeniu układu obejmującego konwersję wierzytelności na udziały lub akcje następuje wykreowanie statusu wspólnika lub akcjonariusza spółki kapitałowej, która zawarła z wierzycielami układ konwersyjny.
Prawo restrukturyzacyjne w zakresie konwersji wierzytelności na akcje stanowi lex specialis względem Kodeksu spółek handlowych. Konwersja wierzytelności układowej na akcje w kapitale zakładowym dłużnika, dokonana w ramach toczącego się wobec niego postępowania restrukturyzacyjnego, na mocy prawomocnego zatwierdzenia układu konwersyjnego przez sąd restrukturyzacyjny (lub upadłościowy), oznacza automatyczne użycie wierzytelności układowej jako wkładu do spółki zawierającej układ z wierzycielami. Na mocy prawomocnie zatwierdzonego układu konwersyjnego dochodzi zatem do spełnienia świadczenia na rzecz wierzyciela układowego, zaspokajającego jego interes w istnieniu stosunku zobowiązującego.
W świetle regulacji Prawa restrukturyzacyjnego, wpis w rejestrze sądowym dotyczący podwyższenia kapitału zakładowego w wyniku konwersji wierzytelności na akcje - dokonanej w wyniku prawomocnego zatwierdzenia układu w postępowaniu restrukturyzacyjnym wobec spółki – ma charakter jedynie deklaratoryjny (ujawniający). Wpis do rejestru sądowego nie ma charakteru prawotwórczego. Dla oceny skutku prawnego konwersji wierzytelności na akcje, dokonanej w wyniku prawomocnego zatwierdzenia układu w postępowaniu restrukturyzacyjnym wobec spółki miarodajny jest moment uprawomocnienia się postanowienia sądu restrukturyzacyjnego o zatwierdzeniu układu, a nie moment wpisu podwyższenia kapitału zakładowego w Rejestrze Przedsiębiorców KRS prowadzonym dla spółki.
Blog