Nikt nie obwieści „końca historii w prawie”. Obecnie[1] dynamika zmian przepisów jest większa niż kilkadziesiąt czy nawet kilkanaście lat temu.[2] Co więcej, współczesny obraz prawa jawi się jako zbiór stale zmieniających się norm, obejmujących sobą co raz większą przestrzeń regulacji. W dziedzinie prawa o niewypłacalności zasadnicza, rewolucyjna reforma przypadała na lata 2003[3] i 2015[4], z licznymi korektami[5], ale uchwalono już zmiany w społecznie bardzo ważnej upadłości konsumenckiej[6], czy w zakresie tzw. cyfryzacji postępowania[7]. Kolejny ważny projekt zmian powinien dotyczyć zagadnienia niewypłacalności członków grupy kapitałowej.[8] Zasadnicze zmiany w przepisach o układzie wymusi tzw. dyrektywa restrukturyzacyjna.[9]

 

Jedną z potrzebnych instytucji jest actio pro socio przeciw syndykowi.

 

Jeżeli syndyk wyrządzi szkodę w majątku upadłego (masie upadłości) to – w granicach adekwatnego związku przyczynowego – poszkodowanym jest upadły. Upadły w toku postępowania upadłościowego nie może jednak korzystać ze swojego majątku, rozporządzać nim, pobierać z niego pożytków. Majątek upadłego służy zaspokojeniu wierzycieli i stanowi masę upadłości. Z tej przyczyny należy zakładać faktyczny desinteressment upadłego w dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych od syndyka. Postępowanie upadłościowe może zostać prawomocnie uchylone, umorzone albo zakończone, w tym ostatnim przypadku także bez likwidacji jednostki organizacyjnej jaką tworzy upadły. Z wymienioną tam chwilą wszelkie atrybuty własności majątku powracają do rąk byłego upadłego. Zatem, jeżeli syndyk wyrządzi szkodę w majątku upadłego, to z jednej strony poszkodowanym pozostaje upadły ale z drugiej strony nie ma on tytułu do konsumpcji odszkodowania dopóty dopóki postępowanie upadłościowe trwa.

De lege ferenda należałoby wyraźnie zaznaczyć w ustawie, że jeżeli syndyk masy upadłości wyrządza swoim zachowaniem szkodę w masie upadłości to do czasu prawomocnego uchylenia, umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego jest to szkoda wyrządzona wierzycielom poprzez uszczuplenie możliwości zaspokojenia z masy upadłości.

Jednakże szkoda majątkowa jaką ponosi pojedynczy wierzyciel, wyliczona metodą dyferencyjną, wyraża się jedynie w różnicy pomiędzy tym co wierzyciel otrzymałby w ramach planu podziału gdyby szkody nie wyrządzono, a tym co wierzyciel faktycznie otrzymał. W praktyce jest jednak mało prawdopodobne jest wystąpienie o odszkodowanie przez wszystkich wierzycieli. Nie w każdym wypadku syndyk – sprawca szkody zostanie odwołany, a następnie pozwany o odszkodowanie przez nowo powołanego syndyka.

De lege ferenda wydaje się być potrzebne wprowadzenie w Prawie upadłościowym konstrukcji przypominającej actio pro socio. W przypadku niewystąpienia z powództwem o odszkodowanie przeciwko syndykowi w terminie sześciu miesięcy od dnia wyrządzenia szkody uprawnienie takie miałby każdy z wierzycieli upadłego. Wierzyciel powinien zostać wyposażony w kompetencję pozwania syndyka – sprawcy szkody o odszkodowanie do masy upadłości. Ponieważ masa upadłości nie ma ani podmiotowości w wymiarze materialnoprawnym ani w wymiarze proceduralnym legitymację czynną ad causam miałby upadły. Wydaje się, że w toku postępowania upadłościowego do procesu odszkodowawczego, za zgodą wierzyciela – powoda, mógłby w każdym czasie przystąpić – w miejsce dotychczasowego powoda - nowo powołany syndyk masy upadłości. Na wypadek prawomocnego uchylenia, umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego należałoby przewidzieć subrogację ustawową upadłego w miejsce powoda – wierzyciela albo powoda nowo – połowanego syndyka.

Dlaczego taka zmiana byłaby potrzebna? Po pierwsze, dzięki temu doszłoby do urealnienia funkcji kompensacyjnej odszkodowania. Po drugie, usprawnienie dochodzenia roszczeń miałoby znaczenie z punktu widzenia funkcji profilaktycznej odszkodowania.

 

 

 

[1] Co do krytyki festiwalu zmian w prawie zob. uwagi A. Kidyby, Kultura legislacyjna w kodeksach handlowych, PPH 2015, nr 7, s. 7.

[2] R. Adamus, Zarys ogólny historii prawa upadłościowego w Polsce, w: Historia testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, nuntia vetustitas, Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Włodzimierzowi Kaczorowskiemu, pod red. E. Kozerskiej, M. Maciejewskiego, P. Steca, Opole 2015, s. 609

[3] (F. Zedler, Prawo upadłościowe i naprawcze w zarysie, Kraków 2004, s. 23; K. Flaga-Gieruszyńska, Prawo upadłościowe i naprawcze, wyd. 2, Warszawa 2005, s. 1

[4] Zob. np. A. Hrycaj, Cztery postępowania restrukturyzacyjne, Dor. Restr. 2015, nr 1, s. 2 i n., A. Hrycaj, Pokrzywdzenie wierzycieli jako przesłanka odmowy otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, Dor. Restr. 2016, nr 1, s. 82 i n., J. Kruczalak-Jankowska, Tendencje zmian regulacji prawnych niewypłacalności przedsiębiorców w prawie polskim, PPH 2016, nr 1, s. 5

[5] D. Mirowska, W. Mirowski, Następstwa nowelizacji Prawa upadłościowego i naprawczego wprowadzonych na przestrzeni lat 2009-2011, RPEiS 2013, Nr 4, s. 121 i n., A.J. Witosz, w: System prawa handlowego, t. 6, s. 618

[6] R. Adamus, Upadłość osoby fizycznej a stosunki majątkowe małżeńskie de lege ferenda, Rejent 2018, nr 2, s. 9

[7] R. Adamus, Najważniejsze planowane zmiany dotyczące Prawa upadłościowego i Prawa restrukturyzacyjnego w roku 2018, Jurysta 2018, nr 4, s. 3

[8] A. Śmigaj, Upadłość holdingu, w: A. Witosz (red.), Instytucje, s. 42 i n., T. Chilarski, Upadłość , s. 232 i n., R. Adamus, Prawo naprawcze, s. 519–521; R. Adamus, Upadłość członków zgrupowania przedsiębiorców, s. 2 i n., P. Wiórek, O potrzebie regulacji i możliwych modelach upadłości koncernowej, w: Tendencje reformatorskie w prawie handlowym. Między teorią a praktyką, red. J. Olszewski, Warszawa 2015, s. 163 i n.). Zagadnieniu temu jest dedykowany dokument UNCITRAL (UNCITRAL Legislative Guide, cz. 3, s. 1–116

[9] R. Adamus, Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, wyd. 2, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2018

Blog

17 sierpnia 2019
DE LEGE FERENDA: POTRZEBNA JEST KONSTRUKCJA
ACTIO PRO SOCIO PRZECIWKO SYNDYKOWI.