W orzecznictwie sądów upadłościowych zdarzały się precedensy dotyczące kwestionowania zabezpieczenia rzeczowego i jego skutków w oparciu o klauzulę generalną bezskuteczności. Na przykład przed Sądem Rejonowym w Gliwicach Wydziałem XII Gospodarczym ds. Upadłościowych i Naprawczych, w której reprezentowałem Syndyka, w sprawie upadłościowej dłużnika XYZ spółka z o.o., w której wierzycielem była ABC AB. Syndyk masy upadłości odmówił uznania wierzytelności ABC AB w siedzibą w Sztokholmie (Szwecja), zabezpieczoną hipotecznie, na liście wierzytelności, a w sprawie podnoszono m.in. następującą argumentację: „syndyk podtrzymuje swoje stanowisko, że zgodnie z art. 84 ust 1 p.u.n. ,>postanowienie umowy, której stroną jest upadły, uniemożliwiające albo utrudniające osiągnięcie celu postępowania upadłościowego jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości<. Właściwość polskiego prawa upadłościowego dla dokonania oceny skuteczności wierzytelności wynika z rozporządzenia Rady nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000r. o postępowaniu upadłościowym (Dz. Urz. W.E. L 160, s. 1 – 13). Za bezskuteczne w stosunku do masy upadłości należy uznać zobowiązanie zaciągnięte przez zarząd upadłego, w wyniku którego: a) ABC AB uzyskała wierzytelność w znacznej wysokości i zabezpieczenie rzeczowe na najbardziej wartościowych składnikach majątku upadłego, które w istotnym stopniu uszczupli możliwość uzyskania zaspokojenia przez innych wierzycieli w postępowaniu upadłościowym, nie korzystających z żadnego uprzywilejowania. Znaczna wysokość wierzytelności ABC AB ma znaczenie dla argumentacji syndyka albowiem przekracza ona sumaryczną wielkość innych uznanych wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, a wynikających w przeważającej mierze ze świadczeń ekwiwalentnych dla upadłego. Syndyk akcentuje rozmiar zgłoszonej wierzytelności w powiązaniu z brakiem jakichkolwiek świadczeń ze strony wierzyciela adresowanych bezpośrednio do upadłego. W konsekwencji stwierdzić należy, iż struktura wierzytelności zgłoszonych w postępowaniu upadłościowym jest następująca: bezekwiwalentna wierzytelność ABC AB przekraczająca swoją wartością sumaryczną wysokość innych uznanych wierzytelności. Stanowisko syndyka co odmowy uznania wierzytelności ABC AB nie opiera się ani na >karaniu< znacznych wierzycieli za sumę ich wierzytelności ani na >dowolnym< wyborze wierzycieli, którzy mieliby zostać zaspokojeni. (b) Upadły nie otrzymał jakiegokolwiek ekwiwalentu z tytułu zaciągniętego zobowiązania, a sama czynność prawna, w wyniku której zaciągnięto zobowiązanie i obciążono rzeczowo składniki majątku upadłego została dokonana pod tytułem dartym. (c) Syndyk właściwie nie ma żadnych widoków na skuteczny regres wobec upadłości podmiotu, za zobowiązania którego zarząd upadłego udzielił poręczenia. Dokonanie czynności prawnej pod tytułem darmym, w wyniku której zostało zaciągnięte zobowiązanie przez upadłego i zostało dokonane zabezpieczenie rzeczowe uniemożliwia zrealizowanie celu postępowania upadłościowego, o którym mowa w art. 2 p.u.n. Wyniku darmej czynności prawnej upadłego dochodzi do istotnego pokrzywdzenia innych wierzycieli, posiadających swoje wierzytelności z tytułu wzajemnych i tym samym odpłatnych czynności prawnych. Tym samym ABC AB nie przysługuje względem upadłego wierzytelność w przedmiotowym zakresie. Podnieść dalej należy, że stanowisku syndyka o bezskuteczności umowy z której wynika wierzytelność ABC AB w stosunku do masy upadłości nie stoi na przeszkodzie regulacja art. 127, 130 p.u.n. Przepisy prawa upadłościowego o bezskuteczności i zaskarżaniu czynności upadłego zgrupowane w przepisach art. 127 p.u.n. nie regulują w sposób zupełny zagadnienia bezskuteczności czynności na obszarze prawa upadłościowego. Regulacja art. 127 i n. p.u.n. jest komplementarna z regulacją Kodeksu cywilnego (art. 527 i n. k.c.), jak również nie wyłącza stosowania innych przepisów prawa upadłościowego, a to m.in. art. 84 p.u.n. Jak wierzyciel ABC AB prawidłowo zauważył w swoim sprzeciwie art. 84 p.u.n. nie zakreśla żadnego terminu ochronnego, inaczej niż regulacja art. 127 p.u.n. i n. W konsekwencji zatem nie ma żadnego znaczenia data, w której zarząd upadłego zaciągnął tak niekorzystne zobowiązanie dla upadłej spółki jak zobowiązanie gwarancyjne wobec ABC AB. Niemniej aktualizacja wierzytelności ABC AB w stosunku do upadłego nastąpiła już po ogłoszeniu upadłości XYZ spółka z o.o. W niniejszej sprawie nie mamy zatem do czynienia z wierzytelnością z aktualizowaną w odległym terminie czasowym, ale w momencie, w którym jest prowadzone postępowanie upadłościowe w stosunku do XYZ spółka z o.o. Wbrew twierdzeniom ABC AB wykładnia art. 84 p.u.n. zaproponowana przez syndyka w sprawie nie dezaktualizuje potrzeby istnienia art. 127 i n. p.u.n. Przepis art. 84 p.u.n. ma po prostu charakter klauzuli generalnej, która (podobnie jak w przypadku innych klauzul generalnych) koegzystuje z innymi przepisami szczegółowymi odnoszącymi się do podobnej materii co klauzula generalna. Przeciwnie, to stanowisko ABC AB zajęte w sprzeciwie powoduje, że podważona została przez wierzyciela potrzeba istnienia art. 84 p.u.n. Dalej syndyk podnosi, że użyty w ustawie zwrot „postanowienie umowy” (art. 84 ust. 1 p.u.n.) odnosi się lege non distinguente zarówno do elementów przedmiotowo istotnych czynności prawnych, elementów podmiotowo istotnych czynności prawnych i tzw. elementów naturalnych. Sugestia ABC AB, ze przepis art. 84 ust. 1 p.u.n. nie może służyć do zakwestionowania essentialia negotii nie znajduje usprawiedliwia ani w wykładni językowej przepisu ani w wykładni funkcjonalnej. Podobnego wniosku nie można również wyciągnąć z materiałów uzasadnienia projektu ustawy wprowadzającej brzmienie art. 84 ust. 1 p.u.n.” Sprawa była prowadzona pod sygn. akt XII GUp 7/09. W sprawie upadłościowej oddalono sprzeciw wierzyciela, a następnie oddalono zażalenie wierzyciela.
Wspomniana bezskuteczność czynności prawnej dokonanej przez dłużnika ma miejsce z mocy samego prawa; dla jej stwierdzenia nie jest potrzebna uprzednia sprawa sądowa zakończona wyrokiem o charakterze prawokształtującym, konstytutywnym. Strona, która powołuje się na bezskuteczność takiej czynności ponosi ryzyko prawne odmiennej oceny sądu rozpoznającego ewentualny spór.
Blog