Kryzys gospodarczy w następstwie SARS-CoV-2 jest zjawiskiem makroekonomicznym. Sam w sobie nie przesądza on o dokonywaniu bądź niedokonywaniu konkretnych czynności w relacjach korporacyjnych. Nie wyłącza on stosowania przepisów prawa cywilnego ani jego wyspecjalizowanego działu jakim jest prawo spółek.

Zaliczki na poczet dywidendy są dopuszczalne jeżeli są spełnione przesłanki do ich udzielenia wyrażone w art. 195 § 1 Kodeksu spółek handlowych (dalej „k.s.h.”). Zarząd spółki z o.o. może w kwietniu 2020 r. zadecydować o wypłacie zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy, jeżeli zatwierdzone sprawozdanie finansowe za poprzedni rok obrotowy (2018) wykazuje zysk. Zaliczka może stanowić najwyżej połowę zysku osiągniętego od końca poprzedniego roku obrotowego, powiększonego o kapitały rezerwowe utworzone z zysku, którymi w celu wypłaty zaliczek może dysponować zarząd, oraz pomniejszonego o niepokryte straty i udziały własne.

Nie byłoby dopuszczalne dokonanie wypłat zaliczek na dywidendę w sytuacji gdyby w dacie wypłaty dywidendy spółka z o.o. spełniała kryteria niewypłacalności w rozumieniu art. 10 i 11 Prawa upadłościowego (dalej „p.u.”). Innymi słowy wypłata zaliczek na poczet dywidendy nie jest dopuszczalna jeżeli spółka – w dacie wypłaty – utraciła zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych albo przez okres dłuższy niż dwa lata wartość majątku spółki jest niższa niż wysokość jej zobowiązań. Dodatkowo wypłata zaliczki na dywidendę w takich warunkach mogłaby doprowadzić do odpowiedzialności karnej na podstawie art. 302 § 1 Kodeksu karnego (dalej „k.k.”).

Wypłata zaliczki na dywidendę, po spełnieniu ustawowych warunków, jest jako taka dopuszczalną czynnością prawną. Ustawodawstwo w związku ze stanem epidemii nie wyłącza dopuszczalności dokonania takiej czynności.

Niemniej przed podjęciem decyzji o wypłacie zaliczek na dywidendę zarząd spółki powinien rozważyć jeszcze inne aspekty prawne.

Generalnie z systemu prawa (prawa cywilnego prawa spółek, prawa o niewypłacalności) wypływa generalna zasada, że pierwszeństwo zaspokojenia z majątku spółki mają jej wierzyciele przed udziałowcami spółki.

Przede wszystkim należy rozważyć czy wypłata zaliczek na dywidendę nie spowoduje utraty płynności spółki z o.o., a w końcu czy nie doprowadzi do upadłości spółki.

Zgodnie z art. 301 § 3 k.s.h. kto będąc dłużnikiem kilku wierzycieli w sposób lekkomyślny doprowadza do swojej upadłości lub niewypłacalności, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku, zaciąganie zobowiązań lub zawieranie transakcji oczywiście sprzecznych z zasadami gospodarowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Wypłata zaliczki na poczet dywidendy może wyczerpywać znamiona czynu zabronionego w ramach tego przepisu.

Dlatego węzłowe znaczenie ma wykluczenie możliwości upadłości spółki z o.o. w następstwie wypłaty zaliczek na dywidendę. Oczywiście nie odpowiada karnie członek zarządu spółki z o.o. jeżeli spółka wypłaci zaliczki na poczet dywidendy a spółka później stanie się niewypłacalna bezpośrednio w związku z innym zdarzeniem, które będzie miało miejsce w przyszłości.

Wypłata zaliczek na dywidendę powinna być badana w kontekście jej ewentualnej bezskuteczności.

Zgodnie z art. 527 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej „k.c.”) gdy wskutek czynności prawnej dłużnika (spółki z o.o.) dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia (wspólnik spółki z o.o.) uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik (spółka z o.o.) działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia (wspólnik spółki z o.o.) o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Wypłata zaliczki na poczet dywidendy w konkretnym przypadku nie powinna być zatem czynnością dokonywaną z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Czynność prawna dłużnika (spółki z o.o.) jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności (art. 527 § 2 k.c.).

Przepis art. art. 527 § 3 k.c. stanowi, że jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Zatem domniemywa się, że wspólnicy spółki z o.o. wiedzieli o tym, że wypłata zaliczki na poczet dywidendy.

Dalej w myśl art. 528 k.c. jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Wypłata zaliczek na dywidendę spełnia kryterium nieodpłatności.

Co istotne, przepis art. 530 k.c. stanowi, że zasady te stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dłużnik (spółka z o.o.) działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli.

Uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać dopiero po upływie lat pięciu od daty tej czynności (art. 534 k.c.).

Czynność wypłaty zaliczek na dywidendę dla wspólników może zatem zostać uznana za bezskuteczną wobec wierzyciela spółki jeżeli wskutek tej czynności spółka stała się niewypłacalna albo stała się niewypłacalna w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności wypłaty zaliczek.

Wypłata zaliczek na dywidendę nie może zatem prowadzić do niewypłacalności spółki. Jeżeli nie prowadzi do niewypłacalności spółki jest transakcją bezpieczną.

W podsumowaniu dotychczasowych wywodów podnieść należy, że transakcja wypłaty zaliczek na dywidendę dokonywana w warunkach:

• zgodności z art. 195 k.s.h.
• braku podstaw do niewypłacalności w dacie wypłaty zaliczek na dywidendę
• nie powodująca niewypłacalności spółki

jest bezpieczna dla zarządu spółki z o.o.

Pamiętać jednak jeszcze należy o regulacji art. 127 ust. 1 p.u. zgodnie z którą bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem, jeżeli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie.

Zatem jeżeli doszłoby do :

1. złożenia przez kogokolwiek z uprawnionych wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, a upadłość spółki zostanie ogłoszona
2. stanie się to przed upływem 12 miesięcy od dnia wypłaty zaliczki na poczet dywidendy

wówczas czynność wypłaty zaliczki na dywidendę stanie się bezskuteczna z mocy samego prawa. Dotyczyłoby to również przypadku wypłaty samej ostatecznej dywidendy.

Zarząd nie ponosi jednak odpowiedzialności za decyzję o wypłatę dywidendy/zaliczki na dywidendę gdyby doszło do ogłoszenia upadłości z innych przyczyn niż owa wypłata.

W takim wypadku syndyk masy upadłości zażąda od wspólników spółki z o.o. zwrotu pobranych zaliczek na dywidendę (art. 134 p.u.).

Blog