Stanowisko co do obowiązywania zasady audiatur et altera pars w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości
Zasada audiatur et altera pars jest zasadą postępowania o uniwersalnym charakterze. Występuje ona w postępowaniu cywilnym, karnym, administracyjnym, podatkowo-administracyjnym, itd. Zasada ta jest powiązana z takimi wartościami konstytucyjnymi jak zasada równości wobec prawa, zasada ochrony prawa własności. W przypadku postępowania cywilnego zasada ta jest realizowana zarówno w procesie jak i w postępowaniu nieprocesowym, jak również w postępowaniu wykonawczym. Jej sens jest wyrażony w samej konstrukcji postępowania cywilnego. Zasada audiatur et altera pars powinna mieć zastosowanie także w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Postępowanie to ma charakter rozpoznawczy. Przepisy o postępowaniu w sprawie ogłoszenia upadłości mają charakter kadłubowy i w zakresie przez te przepisy nieregulowanym następuje odesłanie kodeksu postępowania cywilnego. Tym samym stosuje się art. 379 pkt 5 KPC w zw. z art. 35 PrUpad. Zatem nieważność postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości zachodzi wówczas gdy uczestnik postępowania był pozbawiony możliwości obrony swoich praw.
W doktrynie procesu cywilnego dominuje zapatrywanie, że pozbawienia strony możności obrony swych praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 KPC (co jest jedną z przesłanek nieważności postępowania) nie należy wiązać jedynie ze stanem całkowitego wyłączenia strony z udziału w postępowaniu. Pojęcie to obejmuje sytuacje, w których strona z powodu naruszenia przepisów postępowania przez sąd, wbrew swej woli, została faktycznie pozbawiona możności działania w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutków tego uchybienia nie można było usunąć przed wydaniem orzeczenia w danej instancji (tak np. wyrok Sądu Najwyższego z 17.2.2004 r., III CK 226/02, i z 14.3.2007 r., I CSK 368/06 postanowienie Sądu Najwyższego z 10.12.2009 r., III CSK 86/09).
Praktyczny przejaw zastosowania tej zasady w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości odnosi się między inni do:
doręczenia dłużnikowi sprawozdania przygotowanego przez tymczasowego nadzorcy sądowego albo przez zarządcę przymusowego, jeżeli ten został ustanowiony z uwagi na obiektywne spełnienie się szczególnych przesłanek ustawowych i
umożliwienia dłużnikowi odniesienia się do jego treści w rozsądnym terminie
Dłużnik w postępowaniu o ogłoszenie upadłości zachowuje wszystkie prawa uczestnika postępowania. Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości jest raczej ograniczonym postępowaniem kontradyktoryjnym, uwzględniającym zdobycze cywilizacyjne prawa w XXI wieku, niż postępowaniem inkwizycyjnym. Należy pamiętać, że postanowienie o ogłoszeniu upadłości jest skuteczne i wykonalne z dniem jego wydania, a zatem wywołuje daleko idące i wielowymiarowe skutki prawne jeszcze przed jego uprawomocnieniem. Jednym z tych skutków jest znaczące ograniczenie prawa dłużnika w wykonywaniu przez niego prawa własności. Ponadto sprawozdanie to powinno być przedstawione dłużnikowi, zwłaszcza w sytuacji, gdy:
zostały złożone w danej sprawie przeciwstawne wnioski: o ogłoszenie upadłości i o otwarcie restrukturyzacji, a dłużnik sprzeciwia się wnioskowi o ogłoszenie upadłości i wnosi o oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości;
Sąd upadłościowy w swoim merytorycznym orzeczeniu zamierza oprzeć się o ten dokument, zwłaszcza jeżeli chodzi o ocenę sytuacji ekonomicznej dłużnika;
Sąd upadłościowy nie wzywał wcześniej dłużnika do zajęcia stanowiska merytorycznego w takim zakresie, w jakim materiału proceduralnego dostarcza sprawozdanie przygotowane w postępowaniu zabezpieczającym;
Sąd upadłościowy skłania się do wyboru ścieżki upadłościowej, w sytuacji gdy system prawa jednoznacznie wskazuje, że w przypadku konfliktu wniosków o upadłość i o restrukturyzację, a ogłoszenie upadłości może stanowić ultima refugium;
dotychczas dłużnik nie uchylał się od komunikacji sądem, nie ma żadnych przeszkód w dokonaniu doręczenia dłużnikowi tego dokumentu, a tym samym nie zachodzą żadne obawy co do znacznej przewłoki w postępowaniu;
sąd upadłościowy uprzednio wyraził przekonanie, że na postanowienie o ustanowieniu zarządu przymusowego nie przysługuje zażalenie.
Jeżeli w wyniku złożonego zażalenia na postanowienie sądu o ogłoszenie upadłości dochodzi do surowej krytyki dokumentu przygotowanego w postępowaniu zabezpieczającym, to uznać należy że pojawia się kolejny argument ex post Za koniecznością przedstawienia tego dokumentu upadłościowy przed merytorycznym rozstrzygnięciem.
W tym stanie rzeczy można bronić poglądu, że nieprzedstawienie dłużnikowi przygotowanego przez zarządcę przymusowego (a względnie tymczasowego nadzorcy sądowego) może skutkować nieważnością postępowania o ogłoszenie upadłości.
prof. dr hab. Rafał Adamus
Blog