Jakie byłyby konsekwencje prawne wprowadzenia dopuszczalności podziału spółek osobowych?

W aktualnym stanie prawnym, obowiązującym w Polsce, podziałowi (wyłącznie krajowemu) podlegają wyłącznie spółki kapitałowe (art. 528 § 1 ustawy Kodeks spółek handlowych). Przy czym ograniczenia są dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, odnoszą się do możliwości podziału wyłącznie spółki kapitałowej. Po drugie, w następstwie takiej transformacji może pojawić się wyłącznie spółka kapitałowa. Podobny model został przyjęty w wielu innych systemach prawnych.

Niemniej na podstawie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2121 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniającej dyrektywę (UE) 2017/1132 w odniesieniu do transgranicznego przekształcania, łączenia i podziału spółek ustawodawca krajowy (w tym polski) do 31.01.2023r, powinien wprowadzić instytucję transgranicznego podziału spółek. W motywie 1 preambuły dyrektywy 2019/2121 wskazano, że „Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1132 reguluje transgraniczne połączenia spółek kapitałowych[1]. Przepisy dotyczące transgranicznych połączeń stanowią ważny etap w usprawnianiu funkcjonowania rynku wewnętrznego dla spółek i przedsiębiorstw oraz realizowaniu przez nie swobody przedsiębiorczości. Jednak ocena tych przepisów wskazuje, że istnieje potrzeba ich zmiany. Ponadto istnieje potrzeba, aby ustanowić przepisy regulujące transgraniczne przekształcenia i podziały spółek, ponieważ dyrektywa (UE) 2017/1132 zawiera jedynie przepisy dotyczące krajowych podziałów spółek akcyjnych”. Dyrektywa 2019/2121 otwiera zatem nowe możliwości dla transformacji spółek w wymiarze transgranicznym.

Obecny etap legislacji unijnej poprzedziły liczne orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości, które wskazywały, że transgraniczna aktywność spółek, a w tym ich transformacje należą do traktatowej swobody ponadgranicznej przedsiębiorczości. W konsekwencji wizja dopuszczalności szerokiego podziału spółek osobowych nie jest zamknięta w obszarze krajowego porządku prawnego. Przeciwnie, ma znaczenie także z perspektywy transgranicznej.

Poszerzenie możliwości transgranicznych transformacji spółek – jak trafnie wskazano w literaturze przedmiotu – ma „na celu stworzenie >równego pola gry< (level playing field) dla mobilności spółek na wspólnym rynku i zminimalizowanie ryzyka występowania arbitrażu regulacyjnego ze strony spółek, a także zjawiska określanego mianem >wyścigu do deregulacji< (ang. race to the laxity) na skutek konkurencji pomiędzy krajowymi ustawodawcami”.

W następstwie implementacji dyrektywy 2019/2121 zdolność podziałową – w transformacjach transgranicznych – będą miały spółki kapitałowe (w Polsce: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna, prosta spółka akcyjna) ale także spółka komandytowo-akcyjna, która w Polsce jest spółką osobową. Zgodnie z art. 160b pkt 1 dyrektywy 2017/1132 na użytek o rozdziału dyrektywy 2017/1132 „Podziały transgraniczne spółek kapitałowych” słowo „spółka” oznacza spółkę kapitałową mającą formę wymienioną w załączniku II dyrektywy 2017/1132. Zgodnie z załącznikiem nr II w przypadku Polski chodzi o następujące typy spółek: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka komandytowo-akcyjna, spółka akcyjna.

Jeżeli w podziale transgranicznym – w następstwie implementacji dyrektywy 2019/2121 - będzie mogła brać udział spółka komandytowo-akcyjna, to jest wysoce prawdopodobne dopuszczenie przez ustawodawcę także krajowego podziału spółki komandytowo-akcyjnej. Założenie to jest oparte o potrzebę uniknięcia zjawiska tzw. odwrotnej dyskryminacji.

Spółka komandytowo – akcyjna jako spółka osobowa zburzy monopol podziałowy spółek kapitałowych.

Powstaje jednak dalsze pytanie, czy ustawodawca w przyszłości nie powinien dopuścić do podziału także innych spółek osobowych. Dotyczy to : spółki jawnej, spółki partnerskiej, spółki komandytowej. We współczesnych ustawodawstwach obecny jest trend do liberalizowania i uelastyczniania prawa spółek. Niekiedy przybiera on wymiar swoistego wyścigu legislacyjnego. Te systemy prawne, które pozostaną w tyle biorą na siebie ryzyko omijania jurysdykcji przez potencjalnych inwestorów.

Spółki osobowe nie angażują jednak dużego kapitału. Regulacje prawa publicznego gospodarczego limitują działalność niektórych inwestorów zagranicznych w Polsce do spółek kapitałowych i spółek komandytowo -akcyjnych. Spółki osobowe najczęściej są wykorzystywane do prostych i lokalnych przedsięwzięć gospodarczych.

W dużej mierze spółki osobowe wykorzystywane są przez małych i średnich przedsiębiorców. Stanowią zatem one ważny sektor gospodarki.

Niemniej spółki osobowe powinny zostać wyposażone w odpowiednie nowoczesne narzędzia uwzględniające światowe trendy.

Dlaczego ustawodawca dotychczas nie uregulował problemu podziału spółek osobowych? Jak to wyjaśnił A. Witosz „podział spółki osobowej jest możliwy z teoretycznego punktu widzenia. Jego praktyczna przydatność jest jednak raczej znikoma w tych ustawodawstwach, które podział taki dopuszczają. Argumentem, jak się wydaje, przeważającym za wykluczeniem podziału spółki osobowej jest chęć przeciwdziałania majątkowemu osłabieniu spółek osobowych”[6].

Niemniej powyższy punkt widzenia ulega pewnej dezaktualizacji. Ustawodawca poprzez wprowadzenie prostej spółki akcyjnej dopuścił istnienie spółek ekonomicznie bezmajątkowych. Kapitał akcyjny tej spółki może wynosić 1 zł. Pewnej dewaluacji uległa koncepcja o gwarancyjnym charakterze kapitału zakładowego spółki kapitałowej. W takim kontekście argument przeciwdziałania majątkowemu osłabieniu spółek osobowych nie wydaje się taki istotny. Ponadto spółki osobowe oparte są o substrat osobowy. Istotny w nich jest nie tyle anonimowy kapitał ale osoby, które tworzą spółkę osobową.

Z instytucją podziału spółki wiąże się szereg istotnych korzyści. Podział spółki wiąże się z tzw. sukcesją uniwersalną i z sukcesją administracyjną. Podział spółki jest zatem atrakcyjną formą transformacji spółki.

Obecnie dla osiągnięcia podobnego efektu końcowego jak w wyniku podziału spółki osobowej trzeba byłoby: np. rozwiązać i zlikwidować spółki i w to miejsce powołać nowe; zorganizować wystąpienie części wspólników z dotychczasowej spółki i założyć nową spółkę. Obecne alternatywne metody dla osiągnięcia efektu podziału spółki wiążą się z dysfunkcjami podatkowymi, niekiedy niepotrzebną likwidacją dotychczasowej spółki, brakiem korzyści z sukcesji uniwersalnej, itp.

Ciężar konstrukcji podziału spółki kapitałowej opiera się o podział majątku spółki. Zgodnie z aktualnie obowiązującym przepisem art. 529 § 1 k.s.h. podział spółki kapitałowej może być dokonany w jednej z czterech następujących form: a) przez przeniesienie całego majątku spółki dzielonej na inne spółki za udziały lub akcje spółki przejmującej, które obejmują wspólnicy spółki dzielonej (podział przez przejęcie); b) przez zawiązanie nowych spółek, na które przechodzi cały majątek spółki dzielonej za udziały lub akcje nowych spółek (podział przez zawiązanie nowych spółek); c) przez przeniesienie całego majątku spółki dzielonej na istniejącą i na nowo zawiązaną spółkę lub spółki (podział przez przejęcie i zawiązanie nowej spółki); d) przez przeniesienie części majątku spółki dzielonej na istniejącą spółkę lub na spółkę nowo zawiązaną (podział przez wydzielenie)[7].

Spółka osobowa również posiada własny majątek. Niemniej filozofia podziału spółki osobowej w jej klasycznej postaci nie powinna się opierać jedynie na podziale jej majątku. Podział spółki osobowej to także „podział” jej wspólników. Można sobie to wyobrazić na przykładzie spółki partnerskiej adwokatów. W wyniku podziału dużej spółki partnerskiej adwokatów mogą powstać dwie lub więcej mniejszych spółek adwokackich. W konsekwencji potrzebne jest wypracowanie odpowiedniego modelu podziału.

Dalej należy podkreślić różnicę pomiędzy „udziałem” czy „akcją” w spółce kapitałowej a ogółem praw i obowiązków w spółce osobowej (art. 10 k.s.h.).

W perspektywie przedstawienia propozycji de lege ferenda co do podziału spółek osobowych warto zidentyfikować zakres tematyczny regulacji w odniesieniu do uregulowania zagadnienia transformacji spółek. Normy prawne regulujące materię podziału spółek obejmują takie zagadnienia[8] jak: (i) Dopuszczalność podziału poszczególnych typów spółek[9]. (ii) Rodzaje trybów podziału spółek (sposoby podziału). (iii) Procedura służąca do przeprowadzenia podziału spółki. (iv) Zasada odnosząca się do sposobu pozyskania ekwiwalentu za przeniesienie całości lub części majątku na inny podmiot. (v) Zasada „podziału” wspólników spółki osobowej dzielonej. (vi) Zasada powiązania transferu majątku i migracji wspólników. (vii) Ochrona praw udziałowców[10]. (viii) Ochrona wierzycieli spółki dzielonej[11]. (ix) Inne zagadnienia – ochrona interesów pracowników[12].

Co do zasady, tryby transformacji spółek podlegają zasadzie numerus clausus. Przepisy prawa regulujące zagadnienia związane z transformacją spółek mają z kolei charakter norm prawnych bezwzględnie obowiązujących m.in. z uwagi na potrzebę ochrony interesów udziałowców spółek czy wierzycieli[13].

Blog