Przedmiotem niniejszego artykułu jest analiza obowiązku prawnego reprezentanta dłużnika (Likwidatora) do złożenia, pod rygorem odpowiedzialności prawnej, ponownego wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika jeżeli wcześniejsze postępowanie upadłościowe zostało umorzone z uwagi na brak wystarczających środków na koszty postępowania albo jeżeli wcześniejszy wniosek o ogłoszenie upadłości zostałby oddalony z uwagi na ubóstwo masy, art. 13 p.u.).

W orzecznictwie sądowym, przy kwalifikowaniu podstaw do zwolnienia od odpowiedzialności za niezłożenie wniosku upadłościowego, zwraca się uwagę na to czy dana okoliczność, stanowiąca argument przemawiający za brakiem odpowiedzialności, ma postać tzw. ustawowej przesłanki egzoneracyjnej. Dla zwolnienia członka zarządu spółki kapitałowej (innego reprezentanta) z odpowiedzialności nie mają zatem znaczenia np. przyczyny powstania kłopotów finansowych czy podejmowane działania celem poprawy sytuacji finansowej Spółki, skoro nie mają one statusu przesłanki egzoneracyjnej znanej ustawie[1].

Czy obowiązek złożenia wniosku o upadłość w przypadku ujawnienia podstaw niewypłacalności powinien zostać złożony bez względu na okoliczności? W jednym z wielu podobnych orzeczeń wydanych na te temat przyjęto, że „należy (…) podzielić wyrażone w orzecznictwie stanowisko, iż nie można odmówić członkowi zarządu prawa do podjęcia ryzyka i niezgłoszenia wniosku o upadłość mimo wystąpienia stosownych ku temu przesłanek ustawowych w sytuacji, gdy według jego oceny uda się opanować sytuację finansową i w konsekwencji spłacić całość zobowiązań. Jednak jeśli zarządzający spółką takie ryzyko podejmuje, to musi to czynić ze świadomością odpowiedzialności z tym związanej i liczyć się z tym, że w przypadku dokonania błędnej oceny sytuacji rodzącej w konsekwencji choćby częściową niemożność zaspokojenia długów przez spółkę, to sam będzie musiał ponieść subsydiarną odpowiedzialność finansową”[2]. Niemniej niniejsze opracowanie dotyczy przypadku, w którym dłużnik – spółka kapitałowa prowadzi likwidację korporacyjną (właścicielską).

Judykatura jest zazwyczaj bardzo surowa w kwestii odpowiedzialności reprezentantów dłużnika, w kontekście zmian personalnych. Na przykład w orzecznictwie wskazano, że złożenie rezygnacji z pełnienia funkcji reprezentanta przed upływem ustawowego terminu do złożenia wniosku o upadłość nie zwalnia z odpowiedzialności, gdyż termin ten jest terminem maksymalnym dla złożenia wniosku, liczonym od wystąpienia przyczyny uzasadniającej jego zgłoszenie[3]. W innym orzeczeniu zastrzeżono, że jeżeli podstawa do ogłoszenia upadłości nastąpiła za kadencji poprzedniego zarządu wówczas należy przyjąć, że członek zarządu powinien to zrobić w terminie ustawowym liczonym od dnia objęcia stanowiska[4].

Odpowiedź na ogólne pytanie, czy konieczny jest ponowny wniosek o ogłoszenie upadłości, po wcześniejszym umorzeniu postępowania upadłościowego z uwagi na brak środków na koszty postępowania, jest złożona. Zauważyć należy, że możliwe są różne rozwiązania, w zależności od tego czy dłużnik jest osobą fizyczną czy jednostką organizacyjną i w zależności od tego czy dłużnik kontynuuje działalność, itp.

Postępowanie upadłościowe w stosunku do jednostki organizacyjnej z zasady prowadzi do ustania jej bytu prawnego i tym samym zakończenia jej działalności, jeżeli samo postępowanie zostanie „zakończone” po wykonaniu ostatecznego planu podziału. Niemniej nie zawsze tak się dzieje. W tym kontekście warto odwołać się do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2010 r.[5] We wskazanym orzeczeniu wyrażono pogląd, że jeżeli postępowanie upadłościowe obejmujące likwidację majątku upadłego doprowadziło do zaspokojenia wszystkich wierzycieli i pozostał nadal majątek spółki, „to nie w każdej sytuacji istnieją podstawy do jej wykreślenia [z rejestru sądowego] i pozbawienia bytu prawnego. Spółka, która po zakończeniu postępowania upadłościowego odbiera pozostały majątek, decyduje tym samym o jego losie. Nie ma w takiej sytuacji przeszkód, aby zgłosiła sprzeciw co do jej wykreślenia z rejestru i podjęła działalność. W takiej sytuacji istnieją podstawy do odejścia od literalnej wykładni art. 477 § 1 i § 2 k.s.h., trudno bowiem wykreślić spółkę [z rejestru sądowego] po przeprowadzeniu postępowania, w ramach którego zaspokojeni zostali jej wierzyciele, ale dysponuje ona dalej swoim majątkiem i w sposób prawem przewidziany wyraża wolę dalszego istnienia”. Dalej Sąd Najwyższy konsekwentnie wywiódł, że po rozpoczęciu przez spółkę na nowo działalności jej wykreślenie z rejestru może nastąpić po przeprowadzeniu likwidacji lub ewentualnie ponownej upadłości. Na gruncie rozpatrywanego przypadku Sąd Najwyższy stwierdził, że podmiot „poddany upadłości likwidacyjnej, wyjątkowo tylko będzie chciał odnowić działalność pod tą samą firmą”. Zdaniem Sądu Najwyższego, „jeżeli po zakończeniu postępowania upadłościowego spółki akcyjnej pozostanie majątek spółki, jej wykreślenie z rejestru nie musi być poprzedzone ogłoszeniem i przeprowadzeniem likwidacji”. Sąd Najwyższy dopuścił przekazanie majątku pozostałego po zakończeniu postępowania upadłościowego i po pełnym zaspokojeniu wierzycieli wspólnikom spółki. Pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy zasługuje na aprobatę. W takim przypadku, ponieważ wierzyciele, których należności były przyczyną niewypłacalności dłużnika, zostali całkowicie zaspokojone w pełni otwarta jest na możliwość ogłoszenia w przyszłości postępowania upadłościowego, jednak z udziałem innych wierzytelności i zapewne w związku z innym stanem majątkowym.

Również w przypadku osoby fizycznej wraz z zakończeniem wobec niej postępowania upadłościowego nie dochodzi – z oczywistych względów - do ustania jej bytu prawnego. Osoba taka po przeprowadzeniu postępowania upadłościowego w stosunku do niej, może stać się – z uwagi na inne wierzytelności – ponownie niewypłacalna. Stan majątkowy tej osoby również może ulec zmianie.

Okolicznością, która spina oba powyższe przypadki jest stan niewypłacalności z uwagi na nowe zobowiązania dłużnika, inne niż te, które były podstawą wcześniejszego postępowania upadłościowego. Innymi słowy w powyższych przypadkach miała miejsce zmiana okoliczności stanowiących podstawę do orzekania przez sąd.

W konsekwencji, jeżeli po przeprowadzonym postępowaniu upadłościowym wobec poprzednio niewypłacalnego dłużnika, który zachowuje swój byt prawny i podejmie on nową działalność i w jej następstwie stanie się on ponownie niewypłacalny, to można ponownie złożyć wobec takiego wniosek o upadłość. Niemniej w takim przypadku wniosek o upadłość składany jest z uwagi na nowe okoliczności (nowe wierzytelności tych samych bądź innych wierzycieli).

Zgodnie z art. 366 k.p.c., który statuuje tzw. powagę rzeczy osądzonej, wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Przepis art. 366 k.p.c. znajduje odpowiednie zastosowanie do postępowania upadłościowego. W odniesieniu do procedury upadłościowej res iudicata ma znaczenie w odniesieniu do dłużnika i konkretnych wierzycieli, których zindywidualizowane wierzytelności uczestniczyły w postępowaniu upadłościowym. Stan powagi rzeczy osądzonej wiąże się m.in. z postanowieniem o umorzeniu postępowania z uwagi na brak środków na koszty postępowania.

W przypadku nowego wniosku o ogłoszenie upadłości elementem badanym przez sąd upadłościowy jest zdolność do pokrycia kosztów postępowania upadłościowego.

Częścią wspólną postanowienia o umorzeniu postępowania upadłościowego i postanowienia o ogłoszeniu upadłości jest zdolność do pokrycia kosztów postępowania upadłościowego.

Sam przyrost odsetek od wierzytelności, pojawienie się bieżących zobowiązań nie jest wystarczającym powodem dla złożenia kolejnego wniosku o ogłoszenie upadłości. Powaga rzeczy osądzonej nie jest ograniczana przez upływ czasu (kilka, kilkanaście lat od poprzedniej upadłości).

Blog