Cesja wierzytelności w stosunku do niewypłacalnej spółki a wierzytelność w stosunku do członka zarządu
W postanowieniu SN z 24.5.2018 r. V CSK 659/17 wyrażono zapatrywanie, że: „w wyniku przelewu wierzytelności w stosunku do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przechodzą na podstawie art. 509 § 2 KC na nabywcę wierzytelności także związane z tą wierzytelnością roszczenia odszkodowawcze przeciwko członkom zarządu spółki przewidziane w art. 299 § 1 KSH”. Stanowisko to nie jest zasadne.
Cesja wierzytelności polega na tym, że w stosunku do konkretnego dłużnika, który w analizowanym przypadku jest w postaci niewypłacalnej spółki kapitałowej, konkretny wierzyciel (cedent) może zbyć wierzytelność na rzecz konkretnej osoby trzeciej (cesjonariusz). Cesja wierzytelności jest zatem wyłączną relacją pomiędzy trzema stronami (osobami): cedentem, cesjonariuszem, dłużnikiem cedowanej wierzytelności. Jeżeli zatem wierzyciel-cedent zbył wierzytelność cesjonariuszowi, nabywca-cesjonariusz nabywa wierzytelność względem określonego dłużnika.
Członek zarządu, aktualny albo były, dłużnika cedowanej niewypłacalności – spółki kapitałowej, rzecz oczywista, nie jest tożsamy z dłużnikiem (spółką kapitałową). W odniesieniu do cesji wierzytelności pomiędzy cedentem a cesjonariuszem wobec niewypłacalnej spółki kapitałowej członek zarządu pozostaje „osobą czwartą”. Przy czym w konkretnym stanie faktycznym może być wielu członków zarządu ponoszących odpowiedzialności z tytułu braku złożenia wniosku o upadłość w terminie. Wierzytelność odszkodowawcza wierzyciela spółki (cedenta) wobec członka zarządu dłużnika (spółki) wykracza poza konfigurację personalną, o której mowa w art. 509 KC. Dalej wierzytelność wobec członka zarządu nie jest tożsama z wierzytelnością w stosunku do dłużnika (spółki). Inne są podstawy prawne i okoliczności dla powstania obu tych wierzytelności. Wierzytelność odszkodowawcza w stosunku do członka zarządu może być przedmiotem samodzielnego obrotu. Dotyczy to także przypadku kwalifikowania wierzytelności wobec członka zarządu spółki, powstałej na podstawie art. 299 KSH jako gwarancyjnej. Co więcej, osobnym przedmiotem obrotu może być wierzytelność do poszczególnych członków zarządu. Sformułowanie § 2 art. 509 KC w brzmieniu: „wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki” dotyczy praw istniejących w relacji cedent – dłużnik cedowanej wierzytelności, a nie praw w relacji cedent – osoba czwarta.
Co do zasady prawa związane mogą być dochodzone przed sądem jednocześnie z przelewaną wierzytelnością główną. Niemniej w przypadku wierzytelności do spółki i wierzytelności do członka jej zarządu nie jest to możliwe dochodzenie ich przez wierzyciela w jednym postępowaniu sądowym. Nie zachodzi bowiem tożsamość procesowa stron.
Na wierzytelność wobec spółki i wierzytelność wobec członka zarządu owej spółki należałoby spoglądać raczej jak na wierzytelności równorzędne, a nie jak na wierzytelność „główną” i „przyboczną”. Powtórzyć należy, że wynikają one z różnych podstaw prawnych. Każdej z nich może towarzyszyć indywidualnie związane z nią roszczenie o odsetki i roszczenie o zwrot kosztów.
Zgodnie z art. 509 § 1 KC „wierzyciel może bez zgody dłużnika” dokonać cesji. Ale może też być w konkretnej relacji tak, że dłużnik może wyłączyć możliwość przelewu (pactum de non cedendo). Pactum de non cedendo zawierane jest pomiędzy wierzycielem a jego dłużnikiem. Klauzula taka może zostać zawarta pomiędzy wierzycielem a spółką kapitałową jako dłużnikiem, jak również – teoretycznie – pomiędzy wierzycielem spółki a wybranym członkiem zarządu tej spółki kapitałowej, kilkoma z nich albo nawet ze wszystkimi. Niekiedy odpowiedzialność odszkodowawczą wobec wierzyciela niewypłacalnej spółki kapitałowej może ponosić kilku członków zarządu. Brak zakazu cesji powinien być osobno badany w stosunku do każdego z nich.
W praktyce wierzytelność wobec członka zarządu spółki może być inaczej wyceniana niż wierzytelność względem niewypłacalnej spółki. Ta pierwsza może mieć realną wartość ekonomiczną (rynkową). Ta druga może być bezwartościowa. Sprzedaż „śmieciowej” wierzytelności wobec spółki za symboliczną złotówkę, a jednocześnie „zaszycie” w takiej transakcji wierzytelności o pewnej wartości ekonomicznej nie służy transparentności transakcji cesji. Co więcej, niekiedy cedent może nawet nie mieć świadomości, że przedmiotem transakcji w ramach cesji wierzytelności wobec spółki może być także wierzytelność wobec członka zarządu spółki-dłużnika.
Blog