Upadłość banku kredytodawcy a zawieszenie i podjęcie procesu przed sądem
Zgodnie z art. 144 ust. 1 Prawa upadłościowego (dalej „p.u.”) po ogłoszeniu upadłości postępowania sądowe dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i prowadzone wyłącznie przez syndyka albo przeciwko niemu. Zasada ta ma wymiar uniwersalny. Po pierwsze, dotyczy postępowań cywilnych wszczętych przed ogłoszeniem upadłości jak i postępowań nie wszczętych przed ogłoszeniem upadłości. Po drugie, znajduje zastosowanie bez względu na pozycję procesową upadłego (powód czy pozwany). Po trzecie „postępowanie sądowe dotyczące masy upadłości” może być sprawą o zapłatę, sprawą o ustalenie, sprawą o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego.
Zgodnie z art. 62 p.u. w skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego, z wyjątkami określonymi w art. 63-67a p.u. Pozycja prawna syndyka w postępowaniach dotyczących masy upadłości jest pochodną jego stanowiska prawnego jako zarządcy majątku upadłego.
Kluczowa jest zasada ogólna zawieszenia postępowań sądowych z urzędu wszczętych przed ogłoszeniem upadłości, a dotyczących masy upadłości. Zgodnie z art. 174 § 1 pkt 4 i 5 k.p.c. sąd upadłościowy zawiesza postępowanie z urzędu jeżeli postępowanie dotyczy masy upadłości i ogłoszono upadłość lub wszczęto wtórne postępowanie upadłościowe. W przypadku wytoczenia powództwa o ustalenie nieważności umowy kredytu i o zapłatę nie powinno budzić wątpliwości, że zawieszeniem, o którym mowa w art. 174 § 1 pkt 4 i 5 k.p.c. jest zarówno żądanie procesowe ustalenia jak i żądanie procesowe zapłaty. Rozszczepienie tych dwóch żądań procesowych, zgłoszonych przez powoda w jednym postępowaniu, w którym konsekwencją pozytywnego rozstrzygnięcia żądania procesowego o ustalenie jest żądanie procesowe o zapłatę nie byłoby niczym uzasadnione. Z kolei przeciwko takiemu rozwiązaniu przemawiają względy systemowe i względy ekonomiki procesowej.
Zawieszenie postępowania sądowego dotyczącego masy upadłości, w przypadku ogłoszenia upadłości strony postępowania sądowego, ma miejsce na mocy postanowienia sądu cywilnego prowadzącego sprawę. Zawieszenie nie następuje z mocy samego prawa. Zgodnie jednak z art. 174 § 2 zd. 1 k.p.c. zawieszenie ma skutek od chwili zdarzeń, które je spowodowały, czyli w tym wypadku od godziny 0:00 dnia ogłoszenia upadłości. Zgodnie z art. 174 § 2 zd. 2 k.p.c. zawieszając postępowanie, sąd cywilny z urzędu uchyla orzeczenia wydane po nastąpieniu tych zdarzeń, chyba że nastąpiły one po zamknięciu rozprawy.
W tych sprawach sądowych, które mogą się toczyć pomimo ogłoszenia upadłości jednej ze stron (na przykład gdy upadły jest powodem), zgodnie z art. 174 § 3 k.p.c. sąd prowadzący sprawę wezwie syndyka (zarządcę przymusowego, zarządcę tymczasowego albo zarządcę) do udziału w sprawie. Argument a contrario stanowi, że nie wzywa się do udziału w postępowaniu w takich sytuacjach, w których kompetencję do rozpoznania sprawy przekazano do postępowania upadłościowego. Postępowanie sądowe wszczęte przed ogłoszeniem upadłości, dotyczące masy upadłości, zawieszone z urzędu z mocą wsteczną od dnia ogłoszenia upadłości, może mieć bardzo różny los prawny.
Zgodnie z art. 236 p.u. wierzyciel osobisty upadłego, który chce uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym, jeżeli niezbędne jest ustalenie jego wierzytelności, powinien w terminie oznaczonym w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości zgłosić syndykowi swoją wierzytelność za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe. Zarówno zgłoszenie wierzytelności tytułu kredytu frankowego jak również potrącenie wierzytelności jest inicjatywą zainteresowanego wierzyciela – kredytobiorcy. Syndyk masy upadłości wobec takiego ustalenia inicjatywy w postępowaniu nie ma formalnego obowiązku samokwestionowania poprawności umów kredytowych zawartych przez upadły bank.
Tryb zgłoszenia wierzytelności zastępuje tryb dochodzenia wierzytelności według zasad ogólnych, to jest w procesie cywilnym o zapłatę albo o ustalenie jeżeli powód ma w tym interes prawny (zob. art. 145 ust. 1 p.u.). Zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym jest formą jej dochodzenia w postępowaniu sądowym. Wierzyciel, który przed ogłoszeniem upadłości dłużnika nie wszczął procesu o wierzytelność podlegającą umieszczeniu na liście wierzytelności, po ogłoszeniu upadłości nie może już wytoczyć o nią powództwa, chyba że chodzi o wierzytelność traktowaną jako zobowiązanie masy. Argument lege non distinguente stanowi, że wyłączenie innych trybów ustalania wierzytelności oznacza niedopuszczalność zarówno roszczenia procesowego o zapłatę jak i roszczenia procesowego o ustalenie. Niezgłoszenie wierzytelności w trakcie postępowania upadłościowego nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania, pozbawia jedynie wierzyciela możliwości zaspokojenia się z masy upadłości. Co do zasady, wierzyciel którego wierzytelność nie została zgłoszona nie uczestniczy w planie podziału.
Kluczowe znaczenie ma zasada podjęcia postępowania sądowego przeciwko syndykowi tylko po wyczerpaniu trybu upadłościowego. Zasada ta dotyczy tylko postępowań odnoszących się do masy upadłości, a wszczętych jeszcze przed ogłoszeniem upadłości. Wskazuje na to wyraźnie hipoteza normy prawnej art. 145 ust. 1 p.u. Zgodnie z art. 145 ust. 1 p.u. postępowanie sądowe w sprawie wszczętej przeciwko upadłemu przed dniem ogłoszenia upadłości o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości, może być podjęte przeciwko syndykowi tylko w przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym wierzytelność ta po wyczerpaniu trybu określonego ustawą nie zostanie umieszczona na liście wierzytelności. Wskazany przepis nie wprowadza żadnego dodatkowego warunku, tzn. postępowanie o wierzytelność nie uznaną w postępowaniu upadłościowym może być kontynuowane jeszcze w czasie trwania postępowania upadłościowego. Konsekwentnie dotyczy to zarówno roszczenia procesowego o zapłatę i roszczenia procesowego o ustalenie.
Wyczerpanie trybu upadłościowego w dochodzeniu wierzytelności nie oznacza wyłącznie samego złożenia w odpowiedni sposób zgłoszenia wierzytelności. Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 12 marca 2021 r. II CZ 6/21 wskazuje, że „przez >wyczerpanie trybu określonego ustawą< w rozumieniu tego przepisu należy rozumieć wykorzystanie przez wierzyciela środków przewidzianych w przepisach art. 256 ust. 1 i art. 259 ust. 2 PrUpad, a w konsekwencji o wyczerpaniu takim można mówić - w przypadku odmowy uznania wierzytelności przez syndyka - tylko w razie złożenia przez wierzyciela do sędziego-komisarza sprzeciwu co do tej odmowy, a następnie wniesienia zażalenia od negatywnego postanowienia w przedmiocie sprzeciwu i rozpoznania oraz oddalenia tego zażalenia przez sąd upadłościowy. Samo dokonanie zgłoszenia wierzytelności i poprzestanie na uprawomocnieniu się odmownej decyzji syndyka nie jest z tego punktu widzenia wystarczające”.
Zgodnie z art. 263 p.u. odmowa uznania wierzytelności nie stanowi przeszkody do jej dochodzenia we właściwym trybie. Dotyczy to roszczenia procesowego o zapłatę i roszczenia procesowego o ustalenie. Z uwzględnieniem art. 145 ust. 1 p.u. dochodzenie wierzytelności, której odmówiono uznania, jest możliwe dopiero po umorzeniu lub zakończeniu postępowania upadłościowego.
Możliwość prowadzenia sprawy cywilnej w toku postępowania upadłościowego, przed jego zakończeniem lub umorzeniem istnieje tylko wtedy, gdy spełniono wszystkie następujące wymogi: a) sprawa cywilna była wszczęta jeszcze przed ogłoszeniem upadłości; b) zostało dokonane zgłoszenie wierzytelności; c) wyczerpano tryb sprzeciwu i zażalenia.
Blog