Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o niektórych zabezpieczeniach finansowych (u.n.z.f.) umowa o ustanowienie zabezpieczenia finansowego określa wierzytelności finansowe podlegające zabezpieczeniu oraz sposób zabezpieczenia, polegającego m.in. właśnie na ustanowieniu blokady na rachunku papierów wartościowych, na rachunku zbiorczym lub na innym rachunku, na którym zapisywane są instrumenty finansowe niebędące papierami wartościowymi, albo na koncie depozytowym papierów wartościowych, zgodnie z odrębnymi przepisami. Istota blokady polega na tym, że tworzy stan, w którym posiadacz rachunku albo konta ma zamrożony dostęp do aktywów zaewidencjonowanych na zablokowanym rachunku albo koncie.
Blokada jako zabezpieczenie finansowe wierzytelności, co należy jasno podkreślić, sama nie jest ani zastawem ani nawet odmianą zastawu. Jest ona niewątpliwie osobną, autonomiczną kategorią prawną.
Blokada jest zabezpieczeniem finansowym występującym obok, po pierwsze, przeniesienia – także z zastrzeżeniem odkupu – przez ustanawiającego zabezpieczenie na przyjmującego zabezpieczenie prawa do środków pieniężnych, wierzytelności kredytowych lub instrumentów finansowych i, po drugie obok zastawu finansowego polegającego na ustanowieniu przez ustanawiającego zabezpieczenie na rzecz przyjmującego zabezpieczenie zastawu na prawach do środków pieniężnych, na wierzytelnościach kredytowych lub na instrumentach finansowych. Owa triada: „przeniesienie”, „zastaw”, „blokada” spięta jest wspólną klamrą funkcji zabezpieczającej w sektorze obrotu gospodarczego ograniczonym, w sposób podmiotowy i przedmiotowy, przez ustawę o niektórych zabezpieczeniach finansowych.
Blokadę autonomiczną należy uznać za zabezpieczenie o charakterze rzeczowym. Zabezpieczenie powiązane z konkretną rzeczą lub prawem jest zabezpieczeniem rzeczowym Zabezpieczenia rzeczowe nie zawsze muszą mieć charakter bezwzględny i być skuteczne erga omnes. Nie każde zabezpieczenie rzeczowe jest ograniczonym prawem rzeczowym. Blokada zwykła (np. blokada rachunku bankowego) jako instytucja kreowana w drodze umowy jest skuteczna inter partes. Niemniej w przypadku blokady autonomicznej, która korzysta z płaszcza prawnego zastawu finansowego ocena zakresu jej skuteczności nie jest już taka jednoznaczna. Należałoby bronić poglądu o akcesoryjności blokady autonomicznej.
Co istotne z punktu widzenia niniejszego wywodu, do zabezpieczenia wierzytelności finansowych polegającego na ustanowieniu blokady stosuje się odpowiednio przepisy o zastawie finansowym (art. 6 u.n.z.f.). O ile zatem blokada autonomiczna nie jest zastawem, to podlega – w sposób odpowiedni – regulacji prawnej dedykowanej właśnie dla zastawu finansowego.
Zatem – w zw. z art. 6 u.n.z.f. – ustanawiający blokadę autonomiczną może skorzystać z tzw. prawa użycia (rehypotekacji), o którym mowa w art. 9 u.n.z.f. (niemniej zagadnienie stosowania prawa użycia w odniesieniu do blokady autonomicznej jest sporne). W razie wystąpienia podstawy realizacji zabezpieczenia – zgodnie z zasadą ogólną - uprawniony z tytułu blokady może zaspokoić się przez sprzedaż przedmiotu zabezpieczenia, potrącenie lub kompensatę jego wartości z zabezpieczoną wierzytelnością finansową albo, jeżeli umowa o ustanowienie zabezpieczenia finansowego tak stanowi, przez przejęcie przedmiotu zabezpieczenia (art. 10 ust. 1 w zw. z art. 6 u.n.z.f.).
Blokada autonomiczna, po pierwsze, wykazuje zatem silne podobieństwo konstrukcyjne do zastawu finansowego i, po drugie, korzysta – w sposób odpowiedni - z formatu prawnego zastawu finansowego.
Blokada autonomiczna pomimo, że zastawem nie jest, to korzysta z płaszcza prawnego zastawu finansowego.
Blokada autonomiczna nie jest ani zastawem ani innym ograniczonym prawem rzeczowym. Niemniej w zakresie zabezpieczenia wierzytelności odpowiada standardom zastawu finansowego. W płaszczyźnie upadłości i restrukturyzacji zabezpieczenia wierzytelności tzw. blokadą autonomiczną należy traktować jak zabezpieczenie wierzytelności zastawem finansowym, ergo zastawem.
Blog