Zgodnie z art. 33 konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR), sporządzonej w Genewie dnia 19 maja 1956r.[1] „umowa przewozu może zawierać klauzulę przyznającą właściwość trybunałowi arbitrażowemu pod warunkiem, aby klauzula ta przewidywała, że trybunał arbitrażowy stosować będzie niniejszą Konwencję [CMR].”[2] 

W praktyce zapis na sąd polubowny zawarty w umowie przewozu podlegającej konwencji CMR nie jest zjawiskiem częstym. Niemniej zapis taki należałoby rekomendować[4] już choćby z tego powodu, iż art. 31 ust. 1 konwencji CMR przewiduje bardzo szeroki wybór jurysdykcji. Zgodnie z przywołanym przepisem, o ile strony nie zawarły umowy jurysdykcyjnej, powód może wnosić sprawę do sądów kraju, na którego obszarze pozwany ma stałe miejsce zamieszkania, główną siedzibę lub filię albo agencję, za której pośrednictwem zawarto umowę o przewóz, albo znajduje się miejsce przejęcia towaru do przewozu lub miejsce jego dostawy. W praktyce może się okazać, iż spór przed sądem państwowym może być prowadzony pomiędzy stronami w państwie, które nie jest siedzibą którejkolwiek ze stron, ale w państwie w którym miało miejsce np. przyjęcie towaru do przewozu. Ma to istotne znaczenie także z tego względu, iż nie wszystkie państwa – strony konwencji ratyfikowały protokół dodatkowy do konwencji regulujący ograniczenie odpowiedzialności przewoźnika za pomocą jednostki rozliczeniowej SDR.[5] Zapis na sąd polubowny w zasadzie wyłącza ryzyko arbitralnego wyboru powoda co do jurysdykcji.[6] Nie jest to oczywiście jedyna zaleta sądownictwa polubownego na gruncie sporów mogących powstać w oparciu o materię regulowaną konwencją

Przepis art. 33 konwencji CMR ma charakter przepisu prawa bezwzględnie obowiązującego.[7] Zgodnie z art. 41 ust. 1 konwencji CMR, z zastrzeżeniem postanowień artykułu 40 tej konwencji jest nieważna i pozbawiona mocy każda klauzula, która pośrednio lub bezpośrednio naruszałaby postanowienia Konwencji. Nieważność takich klauzul nie pociąga za sobą nieważności pozostałych postanowień umowy. Nie jest zatem dopuszczalne wyłączenie przepisów konwencji CMR w postępowaniu arbitrażowym, nawet za obopólną zgodą stron.

Klauzula zapisu na sąd polubowny ma co do zasady charakter autonomiczny[8] co podkreśla regulacja art. 1180 § 1 zd. 2 k.p.c.[9]

W przepisie art. 33 konwencji CMR jest dwukrotnie mowa o „trybunale arbitrażowym” (ang. arbitration tribunal, franc. tribunal arbitral, niem. Schiedsgericht).

Tymczasem przez arbitraż rozumie się arbitra lub arbitrów powołanych przez strony dla rozstrzygnięcia danego sporu (tzw. sąd polubowny ad hoc), a także stałe instytucje arbitrażowe zajmujące się organizowaniem postępowania arbitrażowego (tzw. sąd polubowny stały, instytucjonalny).[10] Dodatkowo możliwa jest sytuacja, w której sąd polubowny ad hoc korzysta z zaplecza administracyjnego instytucjonalnego sądu polubownego.[11] W każdym z wymienionych powyżej przypadków istota arbitrażu jest tożsama.[12]

W ujęciu semantycznym zwrot „trybunał arbitrażowy” może prowadzić do wniosku, iż w przywołanym przepisie chodzi o arbitraż instytucjonalny. Niemniej nie ma żadnych merytorycznie uzasadnionych przesłanek do zawężania arbitrażu w rozumieniu art. 33 konwencji CMR wyłącznie do arbitrażu instytucjonalnego. W konsekwencji pod rządem art. 33 konwencji CMR może zostać wybrany dowolny rodzaj arbitrażu, w tym sąd polubowny ad hoc.

Blog